Το όνομα του Πιλάτου ακούγεται πολλές φορές στο Σύμβολο της Πίστεως, δεν έχει καμία σημασία παρά μόνον αναφέρεται σε μια εποχή. Δεν μας είναι γνωστός ο τόπος καταγωγής του Πιλάτου. Το όνομα Πόντιος φανερώνει σαμνιτική καταγωγή. Οι Σαμνίτες ήταν ένας προρωμαϊκός λαός της ιταλικής χερσονήσου, κατοικούσε στα υψίπεδα των Απεννίνων στην Κάτω Ιταλία μεταξύ Καμπανίας και Απουλίας. Ήταν λαός γεωργικός και πολεμικός, χωρίς ενιαία διοίκηση.

Γνωρίζουμε ότι ο Πιλάτος (οπλισμένος διά δόρατος) είχε διοριστεί ως ηγεμόνας της Ιουδαίας από τον Αυτοκράτορα Τιβέριο το 26 μ.Χ., μετά την εξορία του Αρχελάου. Ασκούσε καθήκοντα διοικητικά και στρατιωτικά. Είχε δείξει ότι ήταν αυστηρός και έκανε ό,τι αυτός ήθελε χωρίς να λαμβάνει υπόψη του τη θέληση του λαού. Η πρώτη εξέγερση των Ιουδαίων κατά του Πιλάτου έγινε όταν οι στρατιώτες κατά διαταγή του Πιλάτου μετέφεραν τη νύχτα από την Καισάρεια στα Ιεροσόλυμα τους αργυρούς σταυρούς, τα ρωμαϊκά εμβλήματα με το ομοίωμα του αυτοκράτορος και τα τοποθέτησαν στον ναό για να ταπεινώσει τους Εβραίους, οι οποίοι μισούσαν κάθε γλυπτό είδωλο, κατά παράβαση της δευτέρας εντολής. Φανατικοί Ιουδαίοι εξεγέρθησαν και περικύκλωσαν τα ανάκτορα του Πιλάτου στην Καισάρεια επί πέντε μέρες ζητώντας την ανάκληση των εμβλημάτων παρά τας απειλάς των στρατιωτικών. Ο Πιλάτος βλέποντας τον μεγάλο φανατισμό των Ιουδαίων, διέταξε την ανάκληση των εμβλημάτων από το Ναό των Ιεροσολύμων.

Δεύτερη εξέγερση των Ιουδαίων κατά του Πιλάτου, έγινε όταν είχε αρπάξει ο Πιλάτος τα χρήματα του ιερού κορβανά για να μεταφέρει νερό στην πόλη Ιερουσαλήμ, η οποία υπέφερε από λειψυδρία. Προς καταστολή της στάσεως αυτής, ο Πιλάτος έστειλε στρατιώτες, οι οποίοι αφού έκρυψαν κάτω από τις ενδυμασίες τους τα φονικά όργανα επετέθησαν εναντίον αυτών, εκ των οποίων άλλους εφόνευσαν και άλλους τραυμάτισαν. Όπως μας αναφέρουν οι ιστορικοί Φίλωνας και Ιώσηπος, συνέβησαν και άλλα πολλά, όπως δωροδοκίες, ύβρεις, αρπαγές, ακρίτους και επαλλήλους φόρους κ.ά. Κάποτε σε ώρα λατρείας κατέσφαξε στο Ναό μερικούς Γαλιλαίους και ανέμειξε το αίμα τους με το αίμα θυσιών για να δώσει στους Εβραίους ένα μάθημα μεγάλης ρωμαϊκής αυστηρότητας (Λ. 18-1). Ήταν ο Πιλάτος, όπως αναφέρουν οι ιστορικοί, “την φύσιν ακαμπής και μετά του αυθάδους αμείλητος”. Επίσης, ο Πιλάτος κατηγορήθηκε από τους Σαμαρείτες ενώπιον του ηγεμόνος της Συρίας Βιτελλίου και εστάλη στη Ρώμη για να απολογηθή. Πλην όμως φθάσει στη Ρώμη απέθανε ο Τιβέριος και τον διαδέχθηκε ο Γάιος Καλιγούλας από τον οποίο δικάστηκε και εξορίστηκε στη Βιέννη της Γαλατείας, όπου εκεί αυτοκτόνησε. Ο Πιλάτος επισκεπτόταν τα Ιεροσόλυμα μόνο στις μεγάλες γιορτές, γιατί εκεί διέμεναν πολλοί φανατικοί Ιουδαίοι.

Οι Αρχιερείς, Γραμματείες (και λαός) συνέταξαν μία τριπλή κατηγορία εναντίον του Χριστού, η οποία έχει ως εξής:1) ότι ο Χριστός διέστρεφε το έθνος, 2) ότι ημπόδιζε το λαό να πληρώνει τους φόρους στον Καίσαρα και 3) ότι αποκαλούσε τον εαυτόν του Βασιλέα των Ιουδαίων. Όλες αυτές οι κατηγορίες είχαν πολιτικό χαρακτήρα και ήταν όλες ψευδείς. Ο Πιλάτος είχε ταραχθεί από την τρίτη κατηγορία. Γι’ αυτό ρώτησε τον Χριστό. Είναι αλήθεια ότι είσαι Βασιλεύς των Ιουδαίων; Ο Χριστός απάντησε: “Συ λέγεις ότι Βασιλεύς ειμί εγώ”. Η δική μου Βασιλεία δεν είναι του κόσμου αυτού. Μετά την απάντηση αυτή, ο Πιλάτος είπε και πάλι “καμία κατηγορία δεν βρίσκω εναντίον του Χριστού”. Οι Ιουδαίοι απάντησαν: “Δεν ακούτε ότι διδάσκει σε όλους τους Ιουδαίους από τη Γαλιλαία μέχρι εδώ;”. Πληροφορηθείς ο Πιλάτος, ότι προέρχεται από τη Γαλιλαία, η οποία βρίσκεται υπό την εξουσία του Ηρώδου Αντίπα, έστειλε τον Χριστό στον Αντίπα για να απαλλαγεί από τη δυσάρεστη υπόθεση. Ο Ηρώδης Αντίπας δεν βρήκε καμία κατηγορία αφού τον περιέπαιξε τον αθώον Χριστό, ο χυδαίος αυτός άνθρωπος τον περιέβαλε με πολυτελή εσθήτα και τον έστειλε πίσω στον Πιλάτο. Ο Πιλάτος γνωρίζοντας τον φανατισμό και τον δύσκολο λαό των Ιουδαίων, ίνα συνδιαλλάξη τα ίδια του αισθήματα προς τις απαιτήσεις του πλήθους, προτείνει να απολύσει τον Χριστό, αφού πρώτα επιβάλλει στον Χριστό μια διορθωτική ποινή, τη μαστίγωση, η οποία ήταν οδυνηρή. Ο κατηγορούμενος απεγυμνούτο και προσεδένετο σε ένα κίονα σε στάση επικλινή, εκτυπάτο από τους δημιούς με το φραγγέλιο, το οποίο ήταν δερμάτινο και έφερε τεμάχια οστών και μολύβδου, άλλοι από τους κατηγορουμένους λιποθυμούσαν και μερικοί απέθνησκον. Ο Χριστός αγογγύστως υπέμεινε το οδυνηρό αυτό μαρτύριο. Ο Πιλάτος ταραγμένος και φοβισμένος λέγει στον Χριστό: “Εμοί ου λαλείς. Δεν γνωρίζεις ότι εγώ έχω εξουσίαν σταυρώσαι σε και εξουσίαν απολύσαι σε” (Ιω. 19,10). Πρώτον ένοχο εχαρακτήρισε τον Καϊάφαν και δεύτερο τον Ρωμαίο διοικητή τον Πιλάτο. Ο Αυγουστίνος αναφέρει ότι “οι Φαρισαίοι εσταύρωσαν τον Χριστό από φθόνο, ενώ ο Πιλάτος από φόβο”.

Το Πάσχα υπήρχε συνήθεια να ελευθερώνεται ένας κατάδικος, εκείνος που ο λαός ήθελε. Οι Αρχιερείς έπεισαν τον λαό να ζητήσει τον Βαραββάν, ο οποίος ήταν αρχηγός στάσεως και συγχρόνως ληστής και δολοφόνος. Όταν ο Πιλάτος ρώτησε με αγωνία και ειρωνεία “τι ποιήσω τον Χριστόν”, οι αρχιερείς και ο λαός κραύγαζαν με εμπάθεια “Σταύρωσον, Σταύρωσον αυτόν” (Ιω. 19,6). Ο Πιλάτος απαντά: “Λάβετε αυτόν υμείς και σταυρώσατε”. Ο Πιλάτος “λαβών ύδωρ απενίψατο τας χείρας απέναντι του όχλου”. Εγώ λέγει ο Πιλάτος, δεν ευρίσκω εν αυτώ αιτίαν” (Ιω. 19,6). “Αθώος ειμί από του αίματος του δικαίου τούτου, υμείς όψεσθε. Και ο λαός απαντά: “το αίμα αυτού εφ’ ημάς και επί τα τέκνα ημών” (Ματθ. 27, 25).

Ο Πιλάτος φέρει μεγάλη ευθύνη για την καταδίκη του Χριστού. Η διαλλακτική στάση του δεν τον απαλλάσσει από καμία ευθύνη. Είχε τη δύναμη να αποτρέψει τα σχέδια των αρχόντων και του λαού. Οι Ιουδαίοι είχαν ζητήσει την εις θάνατον καταδίκη του Αποστόλου Παύλου. Η σταθερά όμως και επίπονος αντιδικία του Ρωμαίου Χιλιάρχου και των ηγεμόνων Φηλίκου και Φήστου, εματαίωσαν τα εγκληματικά σχέδια των Ιουδαίων. Γιατί λοιπόν να μην τηρήσει την ίδια σταθερά στάση και ο Πιλάτος, αφού είχε πεισθεί απόλυτα για την αθωότητα του Χριστού. Εφάνη δειλός, εφοβήθη μήπως κατηγορηθεί για υπερβάλλουσα επιείκεια προς το πρόσωπο του Χριστού, τελικά εκάμφθη, θυσίασε τον δίκαιον και αθώον Χριστό προς το προσωπικό του συμφέρον. Πολλοί συγγραφείς ασχολήθηκαν με το πρόβλημα του Πιλάτου. Ο H.F. Branch αποδίδει την υποχώρησή του απέναντι του αιμοβόρου πλήθους, στο γεγονός ότι ευρίσκετο σε δυσμένεια από την αυλή του Τιβερίου και λόγω των πολλών διοικητικών σφαλμάτων που έκανε. Επίσης, ελέγετο ότι ο Πιλάτος ήταν μέλος μιας μυστικής συνωμοσίας κατά του διεφθαρμένου αυτοκράτορος, ο οποίος εσώτευε στην νήσο Κάπρι, την οποίαν συνωμοσία είχε οργανώσει ο αρχηγός των Πραιτωριανών Σηιανός, στον οποίο ο αυτοκράτορας είχε αναθέσει τη διαχείριση των υποθέσεων της αυτοκρατορίας. Όταν οι αρχιερείς είπαν ότι “αν απολύσης τον Χριστό δεν είσαι φίλος του Καίσαρος”, πανικοβλήθηκε ο αμαρτωλός Πιλάτος νομίζοντας ότι οι Αρχιερείς εγνώριζαν ότι είναι συνωμότης και έτσι προέβη αμέσως στην καταδίκη του Χριστού.

Έτσι και εδώ βλέπουμε το υλικό συμφέρον να μη χάσει την εξουσίαν, που τόσο πολύ επιθυμούσε, παρέδωσε τον αθώον Χριστόν στη Σταύρωση; Δεν άκουσε τη φωνή της συνειδήσεως και τη φωνή του Θεού! Αναφέρεται η φωνή του Θεού, διότι όταν η σύζυγος Κλαυδία Πρόκουλα τον ειδοποίησε να μην αναμιχθεί καθόλου στην υπόθεση του δικαίου Χριστού, διότι πολλά είδε και έπαθε την νύκτα στα όνειρά της (Ματθ. κζ 19,20). Η κακία και το μίσος των Αρχιερέων και Φαρισαίων μπορούσε να κάμη το έγκλημα και χωρίς την υπογραφή του Πιλάτου. Τον πρωτομάρτυρα Στέφανον τον θανάτωσαν σε βρασμό ψυχής (Προζ. ζ, 57) χωρίς την έγκριση του ηγεμόνος. Ο Πιλάτος εφόσον επείσθη απολύτως για την αθωότητα του Χριστού έπρεπε να βροντοφωνάξει ένα ισχυρό “Όχι” στην καταδίκη του Χριστού. Πράγματι εκείνοι, που ανελάμβανον την ευθύνη του αίματος του αθώου και χιλιάδες εκ των τέκνων αυτών υπήρξαν αυτόπτες θεατές και μάρτυρες της καταστροφής και φρίκης κατά την άλωση της Ιερουσαλήμ από τον Τίτο, χιλιάδες, εκ των Ιουδαίων, οι οποίοι εκραύγαζαν: “σταύρωσον, σταύρωσον” ή τα τέκνα αυτών υπέστησαν την αυτήν ποινή υπό των Ρωμαίων και τόσο απάνθρωπα, ώστε να μην υπάρχει ούτε τόπος για σταυρούς ούτε σταυροί για τους σταυρωμένους. Το αίμα του αθώου Χριστού έπεσε εις τας κεφαλάς των ενόχων και των παιδιών αυτών.