Κων/νος Αθ. Οικονόμου, δάσκαλος.

ΓΕΝΙΚΑ: Ο Άγιος Γέροντας Σωφρόνιος Σαχάρωφ [22.9.1896-11.7.1993] ήταν Ρώσος Ορθόδοξος Ιερομόναχος που ξεκίνησε τη μοναχική του ζωή στο Άγιο Όρος, και θεωρείται από την ορθόδοξη παράδοση ως ένας από τους χαρισματικότερους μοναχούς του 20ου αιώνα. Γεννήθηκε στη Μόσχα και ήταν μέλος 9μελούς οικογένειας. Το κοσμικό όνομά του ήταν Σέργιος, ενώ έδειχνε από μικρός ιδιαίτερη θεολογική κλίση. Στην αρχή ασχολήθηκε με την ζωγραφική, ενώ μελέτησε τον Βουδισμό και τον Ινδουισμό. Όταν απογοητεύτηκε από τη φιλοσοφία των Ανατολικών θρησκειών, στράφηκε προς την Ορθοδοξία. Σε ηλικία 25 ετών, αμέσως μετά την επανάσταση των Μπολσεβίκων, μετακινήθηκε στη Γαλλία, προσπαθώντας να βρει εργασία ως ζωγράφος. Στη Γαλλία κατάφερε να γίνει δεκτός στους καλλιτεχνικούς κύκλους, όμως τελικά στράφηκε προς το χριστιανισμό με περισσότερο ζήλο, αφού τίποτε κοσμικό δεν γέμιζε την ψυχή του, όπως ο ίδιος αργότερα ομολόγησε και έτσι στράφηκε σε ηλικία 29 ετών στη θεολογία, εισαγόμενος στο Ορθόδοξο Θεολογικό Ινστιτούτο στο Παρίσι. Για τη μεταστροφή του αυτή έγραψε αργότερα: «Ήμουν στο Παρίσι, τα είχα όλα, ζούσα με τον καλλιτεχνικό κόσμο του Παρισιού και συμμετείχα σε όλες τις εκδηλώσεις. Όμως τίποτα δεν μου έδινε χαρά και ανακούφιση. Μετά από κάθε εκδήλωση του καλλιτεχνικού κόσμου, είχα μέσα μου κενό και αγωνία. Ο λογισμός μου, μου έλεγε πως κάτι πρέπει να κάμω, για να φύγω από το αδιέξοδο, που με συνείχε. Όμως δεν έβρισκα λύση. Ένα βράδυ, μετά από μία διασκέδαση, ανέβαινα στο σπίτι μου με σκυμμένο το κεφάλι και αργό βήμα. Έλεγα πως αυτή η ζωή είναι βάναυση, είναι ανιαρή. Τότε σκέφτηκα να γίνω μοναχός, όμως πού και πώς δεν είχα ιδέα. Ήμουν Ρώσος εμιγκρέ-πρόσφυγας στη Γαλλία. Εκεί υπήρχαν πολλοί Ρώσοι, οι οποίοι ίδρυσαν το Θεολογικό Ινστιτούτο Του Αγίου Σεργίου… Στο Ινστιτούτο του Αγίου Σεργίου, όλοι μιλούσαν για Θεό, αλλά Θεό δεν είδα, ενώ όταν πήγα στο Άγιο Όρος, κανείς δεν μιλούσε για Θεό και όλα έδειχναν τον Θεό».

ΣΤΟ ΑΓΙΟ ΟΡΟΣ: Με το πέρας των σπουδών έλαβε την απόφαση να μονάσει. Έτσι εγκαταστάθηκε στη Ρωσική Ι.Μ. Α. Παντελεήμονος στο Άγιο Όρος, το 1925. 4 έτη αργότερα γνώρισε τον Άγιο Σιλουανό τον Αθωνίτη, ο οποίος έγινε ο πνευματικός καθοδηγητής του. Στη συνέχεια αναχώρησε για τα Καρούλια του Άθωνα το 1938, όπου ασκήτεψε αυστηρά. Το 1948 έφυγε από το Άγιο Όρος ώστε να χειρουργηθεί στη Γαλλία, ενώ εξέδωσε σε βιβλίο το βίο του Αγίου Σιλουανού, που εν τω μεταξύ πέθανε. Στη συνεχεία εξέδωσε και άλλα βιβλία το «Περί προσευχής», το «Άσκηση και Θεωρία» και «Η ζωή Του ζωή μου». Το 1963 εγκατέλειψε το Άγιο Όρος και ίδρυσε μια χριστιανική αδελφότητα, χτίζοντας παράλληλα και ένα μοναστήρι αφιερωμένο στον Ά. Ιωάννη τον Πρόδρομο στο Έσσεξ της Μ. Βρετανίας. Εκεί έμεινε μέχρι που εκοιμήθη το 1993 σε ηλικία 97 ετών.

ΑΓΙΟΚΑΤΑΤΑΞΗ: Κατά την επίσκεψη του στο Άγιο Όρος, τον Οκτώβριο του 2019, ο Οικουμενικός Πατριάρχης Βαρθολομαίος ενώπιον της Σύναξης της Ιεράς κοινότητας, ανήγγειλε ότι το Πατριαρχείο σχεδίαζε να προχωρήσει στη μελέτη αγιοκατάταξης του Γέροντα Σωφρόνιου του Έσσεξ. Και πράγματι, αποδεχθείσα εισήγηση της Κανονικής Επιτροπής, η Αγία και Ιερά Σύνοδος, που συνήλθε υπό την προεδρία του Οικουμενικού Πατριάρχη στις 27 Νοεμβρίου 2019, τον ανέγραψε στο Αγιολόγιο της Ορθοδόξου Εκκλησίας, ακολουθώντας τον πιστό λαό του Θεού που ήδη ένιωθε τον Γέροντα του Άγιο!.

ΤΙ ΕΙΝΑΙ Ο ΧΡΙΣΤΟΣ ΓΙΑ ΤΟΝ ΑΓΙΟ: ”Δε γνωρίζω Χριστό Έλληνα, Ρώσο, Άγγλο, Άραβα … Ο Χριστός είναι για μένα το παν, το υπερκόσμιο Είναι. Μόλις περιορίσουμε το πρόσωπο του Χριστού, μόλις το κατεβάσουμε στο επίπεδο των εθνοτήτων, χάνουμε το παν και βυθιζόμαστε στο σκοτάδι. Τότε ανοίγει ο δρόμος προς το μίσος ανάμεσα στα έθνη, προς την έχθρα μεταξύ των κοινωνικών ομάδων…Ο Χριστός είναι ο άπειρος Θεός. Δε σταυρώθηκε μόνο για τους πιστούς, αλλά για όλους τους ανθρώπους.” Αρχιμ. Σωφρονίου, Περί Πνεύματος και Ζωής, Έσσεξ Αγγλίας 1995, σ. 26-28.

ΤΑ ΕΡΓΑ ΤΟΥ: Ο Άγιος Σιλουανός ο Αθωνίτης, Έσσεξ Αγγλίας 1995 (1η έκδοση 1973). Η Ζωή Του ζωή μου, Θεσσαλονίκη 1977. Οψόμεθα τον Θεόν καθώς εστι, Έσσεξ Αγγλίας 1985. Περί προσευχής, Έσσεξ Αγγλίας 1991. Περί Πνεύματος και Ζωής, Έσσεξ Αγγλίας 1992. Άσκησις και θεωρία, Έσσεξ Αγγλίας 1996. Αγώνας θεογνωσίας, Έσσεξ Αγγλίας 2004. Γράμματα στη Ρωσία, Έσσεξ Αγγλίας 2009.

ΑΠΟΣΠΑΣΜΑΤΑ: Όταν λοιπόν ο άνθρωπος δέχεται την υψίστη αυτή γνώση, «υψίστη» σε σχέση με κάθε άλλο είδος γνώσεως, συμπεριλαμβανομένης και της ακαδημαϊκής θεολογίας, τότε το πνεύμα του ελευθερώνεται από τις αμφιταλαντεύσεις, που είναι αναπόφευκτες, όταν απουσιάζει η ζωντανή πείρα.

Η ακαδημαϊκή μόρφωση έγινε στην εποχή μας για τον μοναχό περισσότερο απαραίτητη πάρα στους περασμένους αιώνες. Ζούμε σε αυτό τον κόσμο που μας δόθηκε και εξαρτόμαστε από αυτόν στο επίπεδο της επίγειας υπάρξεώς μας. Δοκιμάζουμε αδιάκοπα επάνω μας την επίδραση του περιβάλλοντος μας· επίδραση αρνητική στην πλειονότητα των περιπτώσεων, που πρέπει οπωσδήποτε να υπερνικήσουμε, να αναιρέσουμε. Η επιστημονική θεολογική μόρφωση μας αποκαλύπτει το οριζόντιο επίπεδο· μας εξοικειώνει με τη θρησκευτική προβληματική της εποχής μας. Όταν γνωρίσουμε πολλά ρεύματα πνευματικής ζωής των συγχρόνων μας, δεν δοκιμάζουμε έπειτα κλονισμό μέσα μας για απροσδόκητες συναντήσεις και παραμένουμε απρόσβλητοι από τη φιλοσοφία αυτού του κόσμου. Η ικανότητα όμως αυτή να κατανικήσουμε κάθε αρνητική επίδραση του βυθισμένου στη φθορά κόσμου μας δίδεται όχι τόσο με την επιστήμη, όσο με την πραγματική εμπειρία του ζώντος Θεού.

Στα εκπαιδευτικά θεολογικά ιδρύματα, μερικοί από τους καθηγητές προσπαθούν να θέσουν τους μαθητές τους μπροστά στην αναγκαιότητα μιας κατακόρυφης αναβάσεως προς τον Θεό, δηλαδή γνώσεως σε βάθος και ύψος. Οι απόπειρες όμως αυτές δεν αλλάζουν τη γενική κατάσταση, δεδομένου μάλιστα ότι η ακαδημαϊκή μόρφωση ανήκει στο οριζόντιο επίπεδο, και γι’ αυτό είναι ανίκανη να δώσει αυθεντική πνευματική πείρα, δηλαδή την εμπειρία της μετάνοιας και της καθαρής προσευχής.

Ο μοναχισμός είναι κάτι άλλο· είναι διδασκαλία ευσέβειας, επιστήμη προς υπέρβαση του θανάτου. Τα μοναστήρια και η έρημος δίνουν την ελευθερία να παραδοθεί ο άνθρωπος στο πένθος της μετανοίας σε τέτοιο βαθμό, που ο κόσμος σχεδόν ποτέ δεν επιτρέπει. Με την έννοια αυτή στον μοναχισμό υπάρχει μόρφωση ανώτερης τάξεως σε σύγκριση με την ακαδημαϊκή. Αλλά και όταν ο μοναχός κατανοήσει την κατάσταση αυτή των πραγμάτων, όπως εγώ μπορώ να μαρτυρήσω, δεν περιφρονεί την ακαδημαϊκή μόρφωση, πράγμα που θα ήταν όχι απλώς σφάλμα αλλά και αμαρτία. Πολύ συχνότερα σφάλλουν οι ακαδημαϊκοί θεολόγοι αγνοώντας την υπαρκτική εμπειρία του αυθεντικού μοναχισμού και την ανεκτίμητη σπουδαιότητά του για τη ζωή όλης της Εκκλησίας, όλου του Χριστιανισμού.

Ο άγιος Σιλουανός αναφέρει στις γραφές του: «Άλλο πράγμα είναι να πιστεύει κανείς στον Θεό και άλλο να τον γνωρίζει». Βέβαια ο άγιος είχε υπ’ όψιν του τον εαυτό του πριν και μετά την εμφάνιση του Χριστού σε αυτόν. Ο μοναχός τοποθετείται στο θέμα αυτό ως εξής: Όταν υπάρχει το πλήρωμα της μοναχικής εμπειρίας, η επιστημονική μόρφωση δεν αποτελεί απαραίτητο στοιχείο, γιατί το Πνεύμα μαρτυρεί μέσα μας τη σωτηρία. Αλλά και αν κάποιος αποκτήσει την «πληρότητα», δηλαδή την άκρως εφικτή για τα ανθρώπινα μέτρα ποσότητα θεωρητικών γνώσεων, η εμπειρία της ζωντανής Θεοκοινωνίας παραμένει απαραίτητη για τη σωτηρία του.

Και πάλι στις γραφές του αγίου Σιλουανού βρίσκουμε: «Αν είσαι θεολόγος, προσεύχεσαι καθαρά. Αν προσεύχεσαι καθαρά, τότε είσαι θεολόγος». Στο πρώτο μέρος της εκφράσεως αυτής, με τον όρο «θεολόγος» υποδηλώνεται η οντολογική διαμονή του ανθρώπου εν τω Θεώ. Το δεύτερο μέρος επαναλαμβάνει ουσιαστικά το περιεχόμενο του πρώτου. Εδώ δημιουργείται η εντύπωση ότι δεν υπάρχει καθόλου χώρος για ακαδημαϊκούς τίτλους. Παρόμοια κατανόηση των πραγμάτων χαρακτήριζε τους μοναχούς των πρώτων αιώνων της εμφανίσεως του μοναχισμού στην Αίγυπτο. Βρίσκουμε παρόμοια πορεία σκέψεως στη ζωή και τους λόγους του οσίου Αντωνίου του Μεγάλου, και αργότερα σε πολλούς άλλους Πατέρες, που διέλαμψαν με αγιότητα και πλούσια γνώση.

Αρχιμ. Σωφρονίου, Το Μυστήριο της χριστιανικής ζωής, Ι.Μ. Τιμίου Προδρόμου, Εσσεξ 2010, αποσπάσματα

ΠΗΓΕΣ: Αναμνήσεις από τον ΓΕΡΟΝΤΑ ΣΩΦΡΟΝΙΟ του ΕΣΣΕΞ, Δήμητρας Β. Δαβίτη, Εκδόσεις Άθως, 1999.

Αναφορά στη θεολογία του Γέροντος Σωφρονίου, Αρχιμανδρίτη Ζαχαρία Ζάχαρου, Ιερά Μονή Τιμίου Προδρόμου, Έσσεξ Αγγλίας, 2000.

«Οίδα άνθρωπον εν Χριστώ» – Μητρ. Ναυπάκτου και Αγ. Βλασίου Ιεροθέου, Ιερά Μονή Γενεθλίου της Θεοτόκου, 2007.

«Αγαπώ άρα υπάρχω» – π. Νικολάου Σαχάρωφ, Εκδόσεις Εν πλω, 2007.