Στυλιανάκης Ἀντώνιος, Ἰατρὸς – Παιδοψυχολόγος.

Εἶναι ἕνα θέμα ποὺ ἀπασχολεῖ, ὄχι μόνο τοὺς χριστιανοὺς ἀλλὰ καὶ κάθε σκεπτόμενο ἄνθρωπο, ποὺ δὲν ἀρκεῖται στὴν καθημερινὴ ρουτίνα ἐπιβίωσης ἀλλὰ ἀνησυχεῖ γιὰ τὸ αὔριο καὶ τὴν προσωπική του πρόοδο. Καὶ ἀκόμη περισσότερο, ἡ ζωή του δὲν εἶναι μόνο ὅ,τι βλέπουμε, ὅ,τι ἀκοῦμε καὶ ὅ,τι φορᾶμε, ἀλλὰ ἐνδιαφέρεται γιὰ τὸ τί γίνεται καὶ μετὰ τὸ θάνατο, στὴν ἄλλη ζωή. Ὡστόσο, ἐδῶ θὰ μιλήσουμε κυρίως ἀπὸ τὴ σκοπιὰ τῆς ψυχολογίας καὶ δὲν θὰ ὑποκύψουμε στὸν πειρασμὸ νὰ ἐπεκταθοῦμε σὲ μεταφυσικὰ θέματα.

Ποιὰ σχέση ἔχει ἡ ψυχιατρικὴ μὲ τὴν ψυχὴ καὶ τὴ θρησκεία;

Πρέπει ἐξ ἀρχῆς νὰ πῶ, μιάς καὶ ἔχω διπλὴ ἰδιότητα (ἐκείνη τοῦ ψυχιάτρου ἀλλὰ καὶ τοῦ ἱερέα – πνευματικοῦ), ὅτι ἡ καθεμιὰ ἔχει ἐξ ὁρισμοῦ διαφορετικὸ ἀντικείμενο. Αὐτὸ δὲν σημαίνει βέβαια, ὅτι δὲν ἐνδιαφέρεται ἡ μία γιὰ τὴν ἄλλη!

Κατ’ ἀρχὴν, ἡ ψυχιατρικὴ σήμερα (καὶ ἡ ψυχολογία γενικότερα) ἀσχολεῖται μὲ τὴ ζωὴ τοῦ ἀνθρώπου καὶ εἰδικότερα μὲ τὴ συμπεριφορά του, τὶς σκέψεις καὶ τὰ συναισθήματά του. Εἰδικότερα, ὅ,τι ἀφορᾶ τὴ δυσκολία του νὰ ἐκφραστεῖ σὰν προσωπικότητα ἢ νὰ προσαρμοστεῖ στὸ περιβάλλον του.

Ἡ θρησκεία, ἀπὸ τὴν ἄλλη, ἀφορᾶ τὴ σχέση τοῦ ἀνθρώπου μὲ τὸ Θεό. Εἰδικότερα ἡ χριστιανικὴ πίστη ἀφορᾶ τὴ σχέση τοῦ ἀνθρώπου μὲ τὸν θεάνθρωπο Ἰησοῦ Χριστό, ὅπως ἐμφανίστηκε στὴν ἀνθρώπινη ἱστορία καὶ ὅπως ἐκφράζεται σήμερα μέσα ἀπὸ τὴν ἐκκλησία του.

Τί σχέση ἔχει ἡ ψυχὴ τῆς ψυχολογίας μὲ τὴν ψυχὴ τῆς ἐκκλησίας;

Αὐτὸ εἶναι πράγματι ἕνα καυτὸ ἐρώτημα καὶ, μάλιστα, κάτι ποὺ δὲν τὸ ἔχουν ἀκόμη ξεκαθαρίσει μέσα τους καὶ πολλοὶ γιατροὶ (ἀκόμη καὶ ψυχίατροι). Δυστυχῶς, τὸ πρόβλημα σὲ μεγάλο βαθμὸ προέρχεται, ἀπὸ τὸ ὅτι στὴν ἑλληνικὴ γλώσσα ἡ λέξη ψυχή ἐκφράζει δυὸ διαφορετικὰ πράγματα.

Τὸ ἕνα εἶναι ἡ ἀθάνατη ψυχή, δηλαδὴ ἡ πνοὴ τοῦ Θεοῦ στὸν κάθε ἄνθρωπο, καὶ δὲν πεθαίνει ἀλλὰ κληρονομεῖ μαζὶ μὲ τὸ ἀναστημένο σῶμα τὴν αἰώνια ζωή.

Τὸ δεύτερο εἶναι ἡ ψυχὴ τῆς ψυχολογίας, ποὺ δὲν εἶναι τίποτε ἄλλο παρὰ οἱ νοητικὲς ἐκδηλώσεις τοῦ ἀνθρώπου, δηλαδὴ οἱ σκέψεις καὶ τὰ συναισθήματά του.

Τὸ μπέρδεμα γίνεται, ἐπειδὴ ἡ ψυχὴ κατ’ ἐξοχὴν ἐκδηλώνεται, βέβαια, μὲ τὶς νοητικὲς λειτουργίες, χωρὶς ὅμως νὰ ταυτίζεται μὲ αὐτές, ὅπως θέλουν νὰ πιστεύουν μερικοί. Εἶναι δυνατὸν ἕνας ἄνθρωπος νὰ εἶναι ψυχολογικὰ «νορμάλ» (φυσιολογικός) ἀλλὰ πνευματικὰ νὰ εἶναι μακριὰ ἀπὸ τὸ Θεὸ καὶ, ἄρα, ἐκ πρώτης ὄψεως… καταδικασμένος! Ἀντίστοιχα, μπορεῖ νὰ εἶναι κάποιος σχιζοφρενὴς ἀλλὰ ἡ ψυχή του (ποὺ ἐκφράζεται μὲ τὶς ἔστω διαταραγμένες νοητικὲς λειτουργίες) νὰ εἶναι κοντὰ στὸ Θεό, ἄρα αὔριο… στὸν παράδεισο!

Σὰν ψυχίατρος λαμβάνετε ὑπόψη τὴ θρησκευτικὴ πίστη τοῦ ἀνθρώπου;

Ἀσφαλῶς! Ὅπως καὶ κάθε στοιχεῖο, ποὺ μπορεῖ νὰ ἐπηρεάσει τὴ ζωὴ του ἀλλὰ καὶ τὴν εὐτυχία του. Πολὺ περισσότερο τὴ θρησκευτικὴ πίστη, ἀφοῦ πιστεύω, ὅτι μπορεῖ νὰ παίξει πρωτεύοντα θετικὸ ψυχολογικὸ ρόλο πρὸς τὴ θεραπεία.

Ἐκτός αὐτοῦ, ὅμως, ἐπειδὴ πιστεύω καὶ ὁ ἴδιος στὸ Θεό, γνωρίζω (καὶ τὸ ἔχω ζήσει προσωπικά), ὅτι ὑπάρχει καὶ ὁ πνευματικὸς -ὑπερφυσικὸς παράγοντας, ποὺ μπορεῖ ἀκόμη περισσότερο νὰ ἐπιδράσει εὐεργετικά, ἐφόσον γίνεται ἀποδεκτὸς ἀπὸ τὸν ἄνθρωπο ὁ ρόλος τοῦ Θεοῦ. Καὶ πῶς θὰ ἦταν δυνατόν, ἐξάλλου, νὰ γίνει κάτι διαφορετικὸ, ἀφοῦ ὁ Θεὸς τὸν ἔπλασε, ὁ Θεὸς μπορεῖ νὰ τοῦ φτιάξει και ἕνα «ἀνταλλακτικό», ὅταν χαλάσει κάποιο ὄργανο, ὁ Θεὸς νὰ τοῦ δώσει καὶ τὴν ὑπομονὴ νὰ ἀντιμετωπίζει τὰ πάντα μὲ ψυχραιμία καὶ εὐδιαθεσία;

Ποιὰ ἡ σχέση ἐξομολόγησης καὶ ψυχανάλυσης;

Το κοινὸ στοιχεῖο εἶναι, ὅτι ὑπάρχει μία παράθεση γεγονότων, ἐνεργειῶν καὶ σκέψεων καὶ στὶς δυὸ περιπτώσεις. Ὅμως ἡ διαφορὰ εἶναι θεμελιακή, ἀφοῦ ἄλλος εἶναι ὁ σκοπὸς τοῦ ἑνὸς καὶ διαφορετικός τοῦ ἄλλου.

Συγκεκριμένα, σκοπὸς τῆς ψυχανάλυσης εἶναι νὰ βελτιώσει κάποιος τὴν προσωπικότητά του, ἀφοῦ πρῶτα γνωρίσει καλύτερα τὸν ἐαυτό του καὶ ἀποφύγει ὁρισμένες ἀνεπιθύμητες καὶ δυσλειτουργικὲς συμπεριφορές του.

Σκοπὸς τῆς ἐξομολόγησης εἶναι ἡ σωτηρία τῆς ψυχῆς τοῦ ἀνθρώπου (δήλ. ἡ ἀποδοχὴ τῆς θείας χάριτος) καὶ προϋποθέτει εἰλικρινῆ μετάνοια γιὰ τὶς πράξεις του, πράγμα ποὺ δὲν συμβαίνει στὴν ψυχανάλυση, ἡ ὁποία ἀντίθετα προσπαθεῖ νὰ ἁπαλύνει τὶς ἐνοχὲς του μέσα ἀπὸ ψυχολογικὲς ἑρμηνεῖες.

Ὡστόσο, ἀπὸ τὴ μικρή μου ἐμπειρία ὡς πνευματικοῦ, γνωρίζω, ὅτι πολλοὶ ἄνθρωποι πηγαίνουν στὸν ἐξομολόγο γιὰ ψυχολογικοὺς λόγους, δηλαδὴ γιὰ νὰ νιώσουν καλύτερα συναισθηματικὰ καὶ ὄχι ἐπειδὴ μετάνιωσαν γιὰ κάτι καὶ προσπαθοῦν νὰ μὴν τὸ ἐπαναλάβουν. Φυσικὰ, τότε ἡ ἐξομολόγηση δὲν μπορεῖ νὰ δώσει ἄφεση ἁμαρτιῶν, ἔστω καὶ ἄν μᾶς διάβασε ὁ παπὰς τὴ συγχωρητικὴ εὐχή, ἁπλὰ γιατί δὲν μετανιώσαμε ἐνώπιον τοῦ Θεοῦ.

Ὑπάρχει περίπτωση ἕνας ψυχίατρος νὰ κάνει κακὸ ἀντὶ γιὰ καλό;

Ζοῦμε στὴν ἐποχὴ ποὺ ὅλα βλέπουν τὸ φῶς τῆς δημοσιότητας καὶ μάλιστα μὲ εἰκόνα καὶ ἦχο, χωρὶς βέβαια αὐτὸ νὰ σημαίνει, ὅτι μαθαίνεις πάντα καὶ τὴν ἀλήθεια!

Ἔτυχε, ὅταν βρισκόμουν σὲ συγγενικό μου σπίτι, νὰ δῶ σὲ μία ἐκπομπὴ μία νέα γυναίκα νὰ καταφέρεται ἐναντίον τοῦ ψυχιάτρου της μὲ βαριὲς κατηγορίες. Προσωπικὰ ἔχω νὰ πῶ ἐκεῖνο ποὺ ἔγραψε ὁ Ντοστογέφσκυ: «Ὅπου δὲν ὑπάρχει Θεός, ὅλα ἐπιτρέπονται»! Ἐπίσης ἔχω νὰ προσθέσω, ὅτι γιατρὸς χωρὶς Θεὸ ἐνίοτε ἀποτελεῖ δημόσιο κίνδυνο! Αὐτὸ ἔχει ἐπιβεβαιωθεῖ ἀρκετὲς φορές ἀλλὰ δυστυχῶς οἱ ἰατρικὲς σχολὲς προσφέρουν μόνο ξερὴ γνώση καὶ ἀπέτυχαν στὸ νὰ διδάξουν ἀνθρωπιὰ καὶ ἠθικὴ συμπεριφορά…

Ἔχω ἀκούσει φοβερὰ πράγματα ποὺ προῆλθαν ἀπὸ στόματα ψυχιάτρων καὶ, μάλιστα, μὲ ἐπιστημονικές, ὑποτίθεται, περγαμηνές! Αὐτοὶ μποροῦν, πράγματι, νὰ κάνουν κακό, ὅμως ὄχι ἐπειδὴ ἡ ψυχιατρικὴ καὶ ἡ ψυχανάλυση εἶναι κακή ἀλλὰ ἐπειδὴ οἱ ἴδιοι εἶναι ἀνάξιοι νὰ τὴν ἀσκήσουν σωστὰ καὶ, ἀντὶ νὰ θεραπεύσουν, «προβάλλουν» πάνω στοὺς ἄλλους τὰ δικά τους ἀθεράπευτα «πάθη».

Ἀντιστοιχία μπορεῖ ἕνας πνευματικὸς νὰ βλάψει ἕναν ἄνθρωπο ἀντὶ νὰ τὸν ὠφελήσει;

Ἀσφαλῶς πολὺ περισσότερο, γιατί μέ ὅσο πολυτιμότερα πράγματα ἀσχολεῖσαι, τόσο μεγαλύτερη ζημιὰ κινδυνεύεις νὰ κάνεις, ἂν δὲν προσέξεις. Γι’ αὐτὸ καὶ ἡ ἐκκλησία δὲν δίνει σὲ ὅλους τὸ χάρισμα τοῦ πνευματικοῦ. Χρειάζεται μεγάλη προσοχὴ, τόσο στὸ θέμα ἡλικία ὅσο καὶ στὴν ἀκεραιότητα καὶ ἐμπειρία, γιὰ νὰ γίνει κανεὶς πνευματικός. Διαφορετικὰ, θὰ πάρει στὸ λαιμὸ του πολλὲς ψυχές.

Ἂν δὲν ἔχει τὴν ἀπαιτούμενη διάκριση μπορεῖ νὰ ὁδηγήσει κάποιον στὴ νεύρωση ἢ -τὸ χειρότερο- καὶ στὴν ἀπελπισία.

Βέβαια, φυλάει ὁ Θεός, εἶναι ἀλήθεια… Καὶ κάποιος ποὺ θὰ ἐμπιστευτεῖ ἀκόμη καί ἕναν ἀνάξιο πνευματικό, δὲν πρόκειται νὰ τὸν ἀφήσει ὁ Θεός. Ἀλλὰ ἀλίμονο σὲ κείνους, ποὺ γίνονται αἰτία νὰ σκανδαλιστεῖ κάποιος πιστός. Εἶναι καλύτερο γι’ αὐτοὺς νὰ μὴν εἶχαν γεννηθεῖ, ὅπως εἶπε ὁ ἴδιος ὁ Χριστός.

Πρέπει νὰ καταφεύγουν τὰ παιδιὰ σὲ ψυχολόγους;

Αὐτὴ ἡ ἐρώτηση δείχνει μία προκατάληψη! Μοῦ θυμίζει μερικοὺς, ποὺ ἀρέσκονται στὸ νὰ ἐξορκίζουν τὸ κακὸ λέγοντας, ὅτι οἱ ψυχίατροι τρελαίνουν τὰ παιδιά!

Εἶναι σὰ νὰ λέμε, ὅτι τὸ παιδὶ θὰ ψήνεται στὸν πυρετὸ καὶ ἐμεῖς δὲν θὰ τὸ πηγαίνουμε στὸν παιδίατρο… γιὰ νὰ μὴν τοῦ κολλήσει καμιὰ ἀρρώστια! Δὲν λέω νὰ μὴ διαλέξει κανεὶς τὸ γιατρὸ τῆς ἐμπιστοσύνης του. Ἀσφαλῶς καὶ θὰ τὸ κάνει, ἀφοῦ τὸ κάνει γιὰ ἕνα σωρὸ ἄλλα πράγματα… Μήπως πηγαίνεις σὲ ἕνα δικηγόρο μὲ κλειστὰ μάτια; Οὔτε καὶ σὲ ἕνα μηχανικὸ ποὺ θὰ σοῦ χτίσει τὸ σπίτι!

Θὰ καταφύγουν, λοιπόν, ὅταν ὑπάρχει λόγος ἢ καὶ ὑποψία ἀκόμη ψυχολογικῆς διαταραχῆς. Καὶ τὸ λέω αὐτὸ, γιατί περιμένουν μερικοὶ νὰ φτάσει «τὸ μαχαίρι στὸ κόκαλο» γιὰ νὰ κινητοποιηθοῦν!

Μπορῶ, λοιπὸν, νὰ σᾶς διαβεβαιώσω, ὅτι ἡ συνεργασία μὲ τὸν εἰδικὸ στέφεται μὲ ἐπιτυχία στὴ συντριπτικὴ πλειονότητα τῶν περιπτώσεων.

Ὅταν, ὅμως, περιμένουμε ὁ χρόνος νὰ γιατρέψει τὰ ψυχολογικὰ τραύματα, τότε εἶναι πολὺ πιθανὸ νὰ δημιουργήσουμε οὐλές, ποὺ θὰ παραμορφώσουν μόνιμα τὴν προσωπικότητα τοῦ παιδιοῦ καὶ ἴσως ἀφήσουμε ἄσχημα «ἀπωθημένα», ποὺ κάποτε θὰ βγοῦν μὲ τρόπο ἐπώδυνο γιὰ τὸ νέο ἄτομο.

Πόσο ἐπιδρᾶ ἡ κληρονομικότητα στὴ συμπεριφορὰ ἑνὸς παιδιοῦ;

Τὸ αἰώνιο ἐρώτημα τῶν γονέων. Ὅταν τὰ βρίσκουμε «σκούρα», τὸ ἀποδίδουμε στὴν κληρονομικότητα καὶ ὄχι στὴ δική μας ἀγωγῆ καὶ συμπεριφορά. Ὡστόσο, οἱ ἐπιστημονικὲς ἔρευνες λένε, ὅτι ὁ παράγοντας περιβάλλον παίζει τὸν σημαντικότερο ρόλο, στὶς περισσότερες περιπτώσεις.

Αὐτό δεν σημαίνει, ὅτι καὶ ἡ κληρονομικότητα δὲν ἐπιδρᾶ. Πάντως καὶ τὴν καλύτερη κληρονομικότητα νὰ κουβαλᾶμε, ὅταν τὸ περιβάλλον εἶναι ἀρνητικό, τότε ἔχουμε ἄσχημη ἐξέλιξη τοῦ παιδιοῦ. Ἀπὸ τὴν ἄλλη μεριά, καὶ ἡ ἄσχημη κληρονομικότητα, ὅταν βρεθεῖ σὲ πρόσφορο περιβάλλον ζεστῆς οἰκογενειακῆς ἀτμόσφαιρας καὶ ὀρθῆς ἀγωγῆς, εἶμαι ἀπόλυτα πεπεισμένος ὅτι μπορεῖ νὰ ἐξουδετερωθεῖ! (Ἂς ἀναφέρω ἐδῶ σὰν παράδειγμα, παιδιὰ ποὺ τὰ πήραμε ἀπό πολύ ἄσχημες οἰκογενειακὲς συνθῆκες καὶ τὰ μπολιάσαμε σὲ μία νέα ἰσορροπημένη οἰκογένεια. Ἔγιναν ἄλλοι ἄνθρωποι).

Ἄρα ἡ ἀγωγὴ καὶ ἡ συμπεριφορά μας ἀπέναντι στὰ παιδιὰ εἶναι τὸ πᾶν καὶ αὐτὸ σημαίνει, ὅτι μποροῦμε νὰ τὰ πλάσουμε σύμφωνα μὲ τὶς ἀρχές μας, ὥστε αὔριο νὰ γίνουν ἄνθρωποι εὐτυχισμένοι καὶ χρήσιμοι στὴν κοινωνία. Ἀκόμη, εὐχαριστημένοι ἀπὸ τὸν ἑαυτό τους καὶ μὲ πνευματικὴ καλλιέργεια.