Του Κωνσταντίνου Αθ. Οικονόμου δασκάλου, συγγραφέα.
“Η ΚΡΑΥΓΗ”: Ο εξπρεσιονιστής, Edvard Munch, απεικονίζει τον άνθρωπο στον πίνακά “Η κραυγή” (1893), παγκόσμιο σύμβολο του άγχους, με ορθάνοιχτο στόμα, ακριβώς γιατί το “αναπνέοντας δε μου φτάνει ο αέρας”, είναι σύμπτωμα του άγχους. Αγωνία και φόβος φαίνονται στα τρομαγμένα μάτια, που φαίνεται να βλέπουν κάποιο τρομακτικό αντικείμενο, καθώς και στα χέρια, που κλείνουν τα αυτιά να μην ακούσουν κάτι το εφιαλτικό. Η τοποθεσία μοιάζει γέφυρα, που συνδέει συμβολικά δύο διαφορετικές θέσεις-καταστάσεις που πρέπει να διαλέξει το θύμα του άγχους: πόλεμος ή φυγή. Εμφανίζονται ακόμη άλλοι δυο άνθρωποι στο βάθος του ορίζοντα, επιτείνοντας τη μοναξιά του πρωταγωνιστή. Κι αυτό γιατί ο αγχώδης είναι μόνος του στο εφιαλτικό σκηνικό των συναισθημάτων του. Σημειώνουμε πως πρωταγωνιστής είναι ένα άφυλο μοντέλο, για να θυμίσει ο Munch την άποψη των ψυχολόγων πως το άγχος σκοτώνει την ερωτική επιθυμία. Τελικά, η απειλή που υπάρχει στον πίνακα, είναι απειλή για την ίδια την ύπαρξη. Το μουντό τοπίο και η νεκρή θάλασσα δεν φανερώνουν ελπίδα!
ΟΡΙΣΜΟΣ: Το άγχος προέρχεται από το “άγχομαι” της αρχαιοελληνικής (πνίγομαι, αυτοκτονώ με αγχόνη). Η πανάρχαια ρίζα “αγχ”, απαντάται και στα σανσκριτικά (“anhus”) και προέρχεται από τον ήχο που βγάζει κάποιος όταν πνίγεται. Το άγχος είναι ένα δυσάρεστο συναίσθημα, όπου κάποιος αισθάνεται ότι πνίγεται, όταν το άτομο βρίσκεται σε κίνδυνο ή αντιμετωπίζει μία δύσκολη κατάσταση. Όλοι περιστασιακά έχουμε έναν φυσιολογικό βαθμό άγχους. Σε περιπτώσεις όμως αυξημένου άγχους, έχουμε υπολειτουργία του άτομου στις δραστηριότητες και επηρεασμό της υγείας του. Έρευνες έδειξαν ότι το άγχος επηρεάζει μέσω ορμονών το ανοσοποιητικό σύστημα. Έτσι οι αγχώδεις παρουσιάζουν μικρή αντοχή στις ασθένειες.
ΑΙΤΙΕΣ: Στη βιολογική θεωρία το άγχος αποδίδεται στην υπερδιέργεση του συμπαθητικού νευρικού συστήματος, η ψυχαναλυτική θεωρία (Φρόυντ) βλέπει στο άγχος μεταλλαγή του libido. Σύμφωνα με τη μπιχεβιοριστική σχολή (Watson) το άγχος εκδηλώνεται λόγω εξαρτημένου αντανακλαστικού από την πρώτη παιδική ηλικία. Κατά τη Γνωσιακή σχολή το άγχος παράγεται σε συνθήκες κινδύνου, όταν ο πάσχων δεν μπορεί να ελέγξει αγχογόνα ερεθίσματα. Σύμφωνα με τον Selye (1930), αγχωτική αντίδραση προκύπτει εάν το άτομο νιώσει ανίκανο να ανταπεξέλθει στις απαιτήσεις μίας κατάστασης. Προκύπτει δηλαδή διάσταση μεταξύ του πώς αξιολογούμε μία κατάσταση και πώς τις ικανότητές μας.
ΣΥΜΠΤΩΜΑΤΑ: Ο πάσχων βιώνει ανησυχίες για κάποιον όχι προσδιορισμένο κίνδυνο. Νιώθει απειλή χωρίς να γνωρίζει την προέλευσή της. Εμφανίζει κρίσεις πανικού, που στη διάρκειά τους, κατά την Ψυχιατρική, απελευθερώνεται κορτιζόνη, αυξάνεται η θυροειδής ορμόνη, απελευθερώνεται ενδορφίνη στον υποθάλαμο του εγκεφάλου, ελαττώνονται η τεστοστερόνη και η προγεστερόνη αναλόγως του φύλου, αυξάνεται το επίπεδο ινσουλίνης και γλυκόζης, δυσλειτουργεί το πεπτικό σύστημα, διαταράσσεται ο καρδιακός ρυθμός, παρουσιάζεται αυξημένη ανάγκη για αναπνεύσιμο αέρα, παρατηρείται εφίδρωση, ενώ επηρεάζεται η πνευματική κατάσταση του ατόμου. Ακόμη, το άτομο μπορεί να παρουσιάσει τρεμούλα, άλγη, κόπωση. Άλλοι πάσχοντες δήλωσαν αίσθημα πλακώματος στο στήθος, κοντανάσεμα, ψυχρές ή υγρές παλάμες, στεγνό στόμα, ζαλάδα, κενότητα στο κεφάλι, ναυτία, ξαφνικά αισθήματα ζέστης ή ρίγη, συχνουρία, κόμπιασμα. Ακόμη δηλώθηκε: δυσκολία συγκέντρωσης, δυσκολίες στον ύπνο και ευερεθιστότητα Πρόκειται για ένα “γενικό χημικό πόλεμο” κατά του οργανισμού από τον ίδιο τον πάσχοντα.
ΤΡΟΠΟΙ ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΙΣΗΣ: Ο ψυχολόγος Albert Ellis (1996), αντιλαμβανόμενος ότι το άγχος προέρχεται από παράλογο τρόπο σκέψης, έδωσε απλές ιδέες-μεθόδους για την αντιμετώπισή του. Οι μέθοδοι χωρίζονται: στις φυσικές, όπως η άθληση, ατομική ή ομαδική, στις μεθόδους χαλάρωσης, όπως μασάζ, βαθιές αναπνοές και νευρομυικές ή χαλαρωτικές τεχνικές και τέλος στις βιολογικές βασιζόμενες στα αγχολυτικά (βαρβιτουρικά, υπνωτικά), που όμως έχουν μακροχρόνιες αρνητικές συνέπειες. Άλλες μέθοδοι που προτείνονται είναι η κοινωνική υποστήριξη μέσω ομαδικών συνεδριών και η μέθοδος Hanson, όπου προτείνεται στον αγχώδη να αγνοεί το άγχος και να συνηθίσει να ελέγχει όλα τα άλλα που μπορεί. Άλλοι ψυχολόγοι πρότειναν την απομάκρυνση από υπολογιστή ή κινητό, την οδήγηση χωρίς μουσική, την εκτέλεση οικιακών εργασιών χωρίς ανοιχτή τηλεόραση. Ακόμη προτείνεται μισή ώρα καθημερινή απασχόληση με ευχάριστες δραστηριότητες, όπως κηπουρική, ακρόαση ήρεμης μουσικής. Αντιαγχωτικά ακόμη είναι η δημιουργία χαλαρωτικών χώρων στο σπίτι, η κατανάλωση φρούτων με βιταμίνη C, η συχνή σωματική επαφή (αγκαλιά, φιλιά) με αγαπημένα πρόσωπα, κ.α.
ΚΟΙΝΩΝΙΚΟ ΑΓΧΟΣ: Οι πάσχοντες από τέτοιας μορφής άγχος δυσκολεύονται να διεκπεραιώσουν απλές δραστηριότητες, να κάνουν γνωριμίες, να κλείσουν ραντεβού με γιατρούς, να εκκλησιαστούν, να βγουν στην αγορά, να εκφράσουν την γνώμη τους, κλπ. Απειλείται δηλαδή η ποιότητα της ζωής τους. Συνήθως σκέφτονται ότι θα έρθουν σε δύσκολη θέση και θα ντροπιαστούν. Το άγχος φέρνει εφίδρωση, ζαλάδα, ταχυπαλμίες, τρέμουλο, ναυτίες, πονοκεφάλους. Οι πάσχοντες από κοινωνικό άγχος ή κοινωνική φοβία, μόνο στη σκέψη τέτοιων συμπτωμάτων, στρεσάρονται, αγνοώντας τι είναι αυτό με το οποίο έχουν να κάνουν, ανασύροντας από τα βάθη του υποσυνείδητου μιαν αναιτιολόγητη φοβία. Έτσι, ο πάσχων μπορεί να αναδιοργανώσει τη ζωή του, προσπαθώντας να αποφύγει το άγχος και τις καταστάσεις που το πυροδοτούν, οδηγούμενος σε συμπεριφορές περιοριστικές (αποφυγή κοινωνικών δραστηριοτήτων). Πρώτη προτεραιότητα του πάσχοντα για να περιορίσει το άγχος είναι να ενισχύσει την αυτοπεποίθησή του. Άλλωστε, κι αυτό αποτελεί δόγμα στην Ψυχολογία, όσο περισσότερο κανείς αποσύρεται από τον κοινωνικό περίγυρο, τόσο αυξάνεται το κοινωνικό του άγχος. Απλοί τρόποι ενίσχυσης της αυτοπεποίθησης του πάσχοντα είναι η ενεργή συμμετοχή σε κοινωνικές εκδηλώσεις. Να συνηθίσει στην αμφισβήτηση παραλογισμών που “ακούει” εσωτερικά, να βρίσκεται κοντά σε αγαπημένα πρόσωπα, να κρατάει ημερολόγιο καθημερινών στόχων. Ο πάσχων πρέπει να καταλάβει ότι οποιαδήποτε πράξη που μας ηρεμεί και μας χαλαρώνει είναι εργαλείο περιορισμού του άγχους. Ακόμη, να συνειδητοποιήσει πως μπορεί να αγαπηθεί και ότι μπορεί να δημιουργήσει στη ζωή του.
ΟΡΘΟΔΟΞΙΑ ΚΑΙ ΑΓΧΟΣ: Με την πίστη δεν υπάρχει απελπισία. Μπορεί να είναι ο άνθρωπος έρμαιο των αμαρτιών, όμως μέσω της εξομολογήσεως συγχωρείται προχωρώντας χωρίς άγχος, χωρίς φόβο. “Όποιος ζει τον Χριστό, γίνεται ένα μαζί Του, η ζωή αυτή είναι χαρά, φως, αγαλλίαση, ανάταση”, λέει ο πατέρας Πορφύριος. Για πολλούς, όμως, η θρησκεία έχει καταντήσει αγχώδης αγώνας. Κι αυτό σε όσους δεν καταλαβαίνουν την ουσία της πίστης και δεν την βιώνουν. Τότε το “θρησκεύειν”, καταντά ασθένεια. “Κάνει μετάνοιες, κλαίει, ταπεινώνεται τάχα, κι αυτή η ταπείνωση είμαι μια σατανική ενέργεια, ζει τη θρησκεία σαν ένα είδος κολάσεως.” (π. Πορφύριος). Όταν δεν ζει πραγματικά με τον Χριστό, ζει στη μελαγχολία, στο άγχος. Το φάρμακο είναι η αγάπη του Θεού που όλα τα μεταβάλλει, τα αγιάζει και η πραγματική πίστη που έρχεται ανεπιτήδευτα, ελεύθερα και είναι σαν την αγάπη του παιδιού προς το γονέα κι όχι δουλική και περιδεής. Η κοσμική αγάπη σιγά σιγά σβήνει, ενώ η θεία αγάπη μεγαλώνει και βαθαίνει. Όταν κανείς αγαπά τον Χριστό, παρόλες τις αδυναμίες και τη συναίσθηση γι’ αυτές, έχει βεβαιότητα ότι ξεπέρασε τον θάνατο, γιατί βρίσκεται στην αγάπη Του, ενώ το άγχος εξοστρακίζεται. Ο ίδιος ο Κύριος ζητά να τον βλέπουμε ως φίλο: “υμείς φίλοι μού εστε” (Ιω. ιε΄14). Έτσι, όταν ο άνθρωπος νιώθει πνιγηρά από το καθημερινό άγχος, με αγάπη κι εμπιστοσύνη τρέχει κοντά Του, χωρίς φόβο, αλλά με θάρρος, που δίδει η αίσθηση του φίλου. Βεβαίως κι ο φόβος είναι απαραίτητος, γιατί ο άνθρωπος είναι υλικός και επιρρεπής στο κακό. Αλλ’ αυτό είναι χαμηλός, ιδιοτελής, βαθμός σχέσης με το Θεό. Δείχνει συναλλαγή. Όταν, όμως, ο πιστός μπει στην αγάπη του Θεού, “Η αγάπη έξω βάλλει τον φόβον”. Ό,τι κάνει, το κάνει από αγάπη κι αυτό αξίζει. “Μόνος Του θα έλθει ο Χριστός και θα εγκύψει στην ψυχή μας, αρκεί να βρει αγαθή προαίρεση, ταπείνωση και αγάπη.” (π.Πορφύριος).
ΠΕΡΙΣΣΟΤΕΡΑ ΣΤΟ ΒΙΝΤΕΟ:
Βιβλιογραφία:
Αναστασια Καλαντζη, Εφαρμοσμενη κλινικη ψυχολογια . Ελληνικά Γράμματα.
Νίκος Παπαδόπουλος,. Λεξικο Ψυχολογιας. Συγχρονη εκδοτικη.
Χρήστος Ζερβής,. Ψυχοπαθολογια του ενηλικα. Βιβλιοτεχνία.
Γέροντος Πορφυρίου: Βίος και Λόγοι,Ιερά Μονή Χρυσοπηγής Χανίων.
konstantinosa.oikonomou@gmail.com www.scribd.com/oikonomoukon