Το τέλος του Διονυσίου Φιλοσόφου και τα Ορλωφικά στη Θεσσαλία.

Aπό τον Κων/νο Αθ. Οικονόμου, δάσκαλο – συγγραφέα.

1. Η δεύτερη επανάσταση του Διονυσίου και το μαρτυρικό του τέλος. Αξίζει εδώ να αναφέρουμε, για λόγους ιστορικής συνέχειας, και τη δεύτερη επαναστατική προσπάθεια του Διονυσίου, που πραγματοποιήθηκε την περίοδο του Σεπτεμβρίου του 1611. Έχοντας προσυνεννοηθεί με τους Ισπανούς του βασιλείου της Νεάπολης στην Ιταλία, ξεσήκωσε απλούς αγρότες και βοσκούς της Ηπείρου και με μόνα όπλα 50 αρκεβούζια, ακόντια, τόξα, ρόπαλα και γεωργικά εργαλεία κατέλαβαν δυο τουρκοχώρια της περιοχής, κατασφάζοντας τους κατοίκους των. Εν συνεχεία όρμησαν στην έδρα του διοικητή της Ηπείρου Οσμάν πασά στα Ιωάννινα. Ο Οσμάν κατάφερε να ξεφύγει και οι επαναστάτες έκαψαν το διοικητήριό του. Την επόμενη όμως μέρα, 12η Σεπτεμβρίου, ο Οθωμανός διοικητής, αφού οργάνωσε στρατιωτική δύναμη από λίγους ιππείς, αρκετούς Οθωμανούς της πόλης, αλλά και χριστιανούς σπαχήδες, ακόμα και ιερείς που ήταν αντίπαλοι του Διονυσίου, αντεπιτέθηκε και διέλυσε εύκολα τον ανοργάνωτο “στρατό” του φλογερού ιεράρχη. Το τέλος του Διονυσίου ήταν μαρτυρικό: γδάρθηκε ζωντανός και το δέρμα του, αφού παραγεμίστηκε με άχυρα, διαπομπεύτηκε στην πόλη με ιερατική περιβολή ενώ έπειτα, μαζί με τα κεφάλια των υπαρχηγών του Γιώργου Ντελή και Λάμπρου, που είχαν καεί ζωντανοί, καθώς και με 85 ακόμα κεφάλια επαναστατών στάλθηκαν σαν τρόπαια στην Κων/λη, όπου και ρίχτηκαν στους βασιλικούς σταύλους.

2. Ο τουρκοβενετικός πόλεμος

Κατά την περίοδο του Βενετο-Τουρκικού πολέμου (1684-1689), ιδιαίτερα κατά την εκστρατεία των Βενετών στη Στερεά και την Πελοπόννησο, πολλοί αρχιερείς των περιοχών εκείνων αλλά και της Θεσσαλίας, όπως συνέβη με την περίπτωση του μητροπολίτη Λάρισας Μακαρίου Α΄, έλαβαν μέρος στον αγώνα στο πλευρό των Βενετών. Μεταξύ των θανατωθέντων από τους Οθωμανούς κληρικών ήταν και ο επίσκοπος Κορίνθου Ζαχαρίας. Ο μητροπολίτης της Λάρισας εκδιώχτηκε από το θρόνο του, ο οποίος χήρεψε για ένα περίπου χρόνο.

3. Η επανάσταση του 1769-72 (Ορλωφικά) – η επίδρασή της στη Θεσσαλία.

Τα επαναστατικά γεγονότα της περιόδου αυτής είναι γνωστά από τη γενική νεότερη Ιστορία του Ελληνισμού. Σκοπός όμως της παρούσης ιστορικής μελέτης είναι η Θεσσαλία και οι επιδράσεις σ’ αυτήν και τον πληθυσμό της από τα γεγονότα της περιόδου εκείνης.

Στην προετοιμασία της εξέγερσης των Ορλωφικών πήραν μέρος και πολλοί κλεφταρματολοί από τη Θεσσαλία, καθώς και από όμορες σ’ αυτήν περιοχές. Βασικοί πρωταγωνιστές ήταν ο Ζήδρος, ο Λάππας και ο Λάζος στην περιοχή του Ολύμπου, ο Θ. Βλαχάβας, πατέρας του π. Θύμιου Βλαχάβα, στην περιοχή των Χασίων και ο Ζιάκας στην περιοχή Καμβουνίων- Δεσκάτης. Ο αγώνας όμως αυτών των καπεταναίων δε στέφθηκε από επιτυχία καθόσον ορδές Τουρκαλβανών που κατέβαιναν προς τη Ν. Ελλάδα τους ανάγκασαν να υποχωρήσουν στην περιοχή του Αιτωλικού. Μικρές ναυτικές επιτυχίες είχε ο ρωσικός στόλος στην περιοχή του Παγασητικού, όπου τη 16η Φεβρουαρίου αιχμαλώτισε τουρκικά καράβια αλλά και 150 μικρότερες λέμβους κατάφορτες με σιτηρά. Ο κυριότερος λόγος που η Θεσσαλία δεν είχε μεγαλύτερη συμμετοχή στο εγχείρημα του αγώνα αυτού ήταν η παρουσία μεγάλων στρατιωτικών δυνάμεων (Τούρκων και Αλβανών) που στρατοπέδευαν στα μεγάλα αστικά κέντρα (Λάρισα- Τρίκαλα). Μετά την κατάπνιξη της επανάστασης τις οδυνηρότερες συνέπειες, εκτός της Πελοποννήσου, υπέστησαν οι χριστιανοί των Τρικάλων, της Λάρισας και της περιοχής του Βόλου. Η μεγαλύτερη σφαγή πραγματοποιήθηκε στη Λάρισα. Με αφορμή μια διχόνοια μεταξύ των αδελφών Γεωργάκη και Δημάκη από το Χαλίκι και ενός Τρικαλινού, οι πασάδες της Λάρισας κάλεσαν τους αντιδίκους στη Λάρισα, δήθεν προς επίλυση της μεταξύ τους διαφοράς. Μάλιστα η φρουραρχία της πόλης ζήτησε από τους αντιδίκους να φέρουν μαζί τους όσον το δυνατόν περισσότερους μάρτυρες για την … καλύτερη υποστήριξη των θέσεών τους. Έτσι 3.000 Τρικαλινού συγκεντρώθηκαν στη Λάρισα την 6η Μαρτίου του 1770. Όλοι τους είχαν μαζευτεί στην αυλή του δικαστηρίου στη θέση Κινάμ Βέη, και στους γύρω δρόμους. Πριν αρχίσει καλά καλά η διαδικασία ο πασάς της πόλης Οσμάν Βέης διέταξε να σφαγιαστούν απαξάπαντες οι συγκεντρωμένοι χριστιανοί των Τρικάλων. Όποιος κατάφερνε να ξεφύγει από την αυλή του δικαστηρίου δολοφονείτο στους γύρω δρόμους. Έτσι μέσα σε μια ημέρα οι δρόμοι της πόλης γέμισαν από πτώματα αθώων Ελλήνων, ενώ το αίμα τους αλλοίωσε το χρώμα και αυτού του Πηνειού ποταμού. Τέτοιες κτηνωδίες δυστυχώς εφαρμόστηκαν συχνά πυκνά χαρακτηρίζοντας έτσι και την ιστορία του τουρκικού έθνους, από την εποχή της εκ Μογγολίας άφιξής τους, κατά το 13ο αιώνα, μέχρι και το 1974 στην Κύπρο. Το σίγουρο είναι ότι και τις επόμενες εβδομάδες συνεχίστηκαν οι εκκαθαρίσεις των Λαρισαίων, τη φορά αυτή, με τον ίδιο απεχθή τρόπο. Συνεπεία αυτών των γεγονότων οι Έλληνες της πόλης εγκατέλειπαν ομαδικά τη θεσσαλική πρωτεύουσα προς τους γειτονικούς οικισμούς. Του κανόνα αυτού δεν ξέφυγε ούτε ο μητροπολίτης της πόλης που αναγκάστηκε για σειρά ετών να κατοικοεδρεύει στον Τύρναβο. Όσοι, παρ’ όλες τις αντιξοότητες παρέμεναν στην πόλη, κατάντησαν φτωχοί, καθόσον οι περιουσίες τους δημεύονταν συστηματικά, ενώ ακόμα οι γενίτσαροι συχνά έστελναν μαντήλια με σφαίρες στους ελάχιστους χριστιανούς που είχαν οικονομική επιφάνεια, απαιτώντας απ’ αυτούς, κατ’ αυτόν τον τρόπο χρήματα, ρουχισμό ή ακόμα και τρόφιμα. Το πιο θλιβερό όμως αποτέλεσμα ήταν ο εξισλαμισμός μεγάλων ομάδων Μακεδόνων, Ηπειρωτών και Θεσσαλών. Τότε εξισλαμίσθηκε μεγάλος αριθμός Ελλήνων των Γρεβενών και της Κοζάνης που είναι γνωστοί με το όνομα Βαλαάδες, οι οποίοι είχαν διατηρήσει την ελληνική τους γλώσσα μέχρι το 1923, χρονιά της ανταλλαγής των πληθυσμών. Άλλη μια παράμετρος δυσάρεστη για τους χριστιανούς της Θεσσαλίας ήταν η παραμονή πολλών ατάκτων Αλβανών στην περιοχή του Ολύμπου, όπου είχαν οργανώσει τα λημέρια τους κι από εκεί πραγματοποιούσαν συχνά πυκνά ληστρικές επιδρομές στους γειτονικούς οικισμούς. Οι χριστιανοί αναγκάστηκαν παίρνοντας άδεια από τους Οθωμανούς, οι οποίοι είχαν επικηρύξει τους Αλβανούς, να οργανώσουν ένοπλα σώματα για την αντιμετώπιση της μάστιγας αυτής. Μόνο μέσα στα Αμπελάκια η δύναμη αυτή αριθμούσε 50 ενόπλους. Επιδρομές από Αλβανούς την ίδια περίοδο δέχονταν τα Μετέωρα και τα χωριά του Πηλίου. Στην τελευταία περίπτωση επικεφαλής των ατάκτων ήταν ο πολύ γνωστός για τις αγριότητές του Ντελή Αχμέτ, ο οποίος επέδραμε συχνά-πυκνά στα χωριά του Πηλίου, μέχρι και το 1787. Μαζί του συχνά εμφανιζόταν και ο πατέρας του μελλοντικού ήρωα του ’21 Οδ. Ανδρούτσου, Ανδρίτσος.

Konstantinosa.oikonomou@gmail.com