Η άμυνα του μετώπου Ηπείρου είχε ανατεθεί εξ ολοκλήρου στην 8η Μεραρχία. Η γραμμή αμύνης άρχιζε στα αριστερά από τα παράλια σύνορα Ελλάδος-Αλβανίας και στα δεξιά στηριζόταν στον Σμόλικα.
Η διαταγή της 23ης Σεπτεμβρίου του 1940 καθόριζε ότι η Μεραρχία απεφάσισε να παρασύρει τον αντίπαλο επί της άριστα οργανωμένης τοποθεσίας Ελαία-Καλαμά κι από εκεί με αντεπιθέσεις να τον απορρίψει πέραν των συνόρων. Το σχέδιο όριζε ότι οι μονάδες προκαλύψεως θα εκτελούσαν μαχόμενες υποχωρητικούς ελιγμούς μέχρι την γραμμή αμύνης παρασύροντας στην υποχώρησή τους τον εχθρό. Εκεί, οι μονάδες προκαλύψεως θα περνούσαν στα μετόπισθεν σαν εφεδρείες. Τονίζουμε ότι η την 27η Οκτωβρίου η 8η Μεραρχία ήταν πανέτοιμη και πλήρως επιστρατευμένη. Μάλιστα δε το 39ο Σύνταγμα Ευζώνων Μεσολογγίου είχε προεπιστρατευθή και επορεύετο προς την Ήπειρο για να ενταχτεί στην 8η Μεραρχία ενώ την 28η Οκτωβρίου ήταν στο Αγρίνιο.
Για αποτελεσματικότερη αντιμετώπιση των πολεμικών αναγκών, το μέτωπο Ηπείρου, στην γραμμή ανασχέσεως Ελαίας-Καλαμά όπου θα εδίδοντο οι αποφασιστικές μάχες, διαιρέθηκε σε 3 τομείς και Προκάλυψη. Ο Μαρδοχαίος Φριζής ήταν διοικητής μίας εκ των μονάδων προκαλύψεως των οποίων η αποστολή περιγράφεται λεπτομερώς στην οδηγία του ΓΕΣ της 5ης Οκτωβρίου 1940. Συγκεκριμένα η οδηγία διέτασε: «ΑΓΩΝ ΠΡΟΚΑΛΥΨΕΩΣ. Η πραγματοποιούμενη ήδη επιστράτευση και συγκέντρωση των μαχίμων στοιχείων της Μεραρχίας προ της ενάρξεως των επιχειρήσεων, απαλλάσσει την προκάλυψη ουσιώδους μεταβολής, τουτέστι της καλύψεως της συγκεντρώσεως και της παροχής του αναγκαίου προς τούτο χώρου. Η αποστολή συνεπώς της προκαλύψεως περιορίζεται εις το να δώσει τον απαιτούμενο χρόνο συναγερμού και καταλήψεως της τοποθεσίας αντιστάσεως και εις το να κερδίσει τον δυνατόν χρόνο δια της επιβραδύνσεως του αντιπάλου άνευ όμως φθοράς των μέσων της. Το τελευταίον τούτον είναι ουσιώδες….», (Αρχείο ΔΙΣ Φ. 760/ΙΑ/2).
Ο ρόλος των μονάδων σαν του Φριζή ήταν λοιπόν υποχωρητικός και αρκετά επιτυχής διότι γενικά η προκάλυψη σε όλο το μέτωπο, όπου επετέθησαν οι Μεραρχίες Φερράρα και Κενταύρων, κράτησε 2 ημέρες και έφερε τους Ιταλούς στις οχυρωμένες θέσεις Ελαίας-Καλαμά σύμφωνα με το σχέδιο. Σχετικά με τις φθορές πρέπει να αναφέρουμε την εκδήλωση πανικού κατόπιν σφοδρού κανονιοβολισμού, την 29η Οκτωβρίου, σε διμοιρία του 2ου Τάγματος του 42ου Συντάγματος Ευζώνων, το οποίο ανήκε στον τομέα του Μαρδοχαίου Φριζή, με αποτέλεσμα να συλληφθούν από τους Ιταλούς οι πρώτοι 70 Έλληνες Εύζωνοι αιχμάλωτοι. Την κατάρρευση έσωσε ο διοικητής του τομέως Καλαμά, Συνταγματάρχης Γιατζής, ο οποίος με αντεπίθεση αναπροώθησε τους Ευζώνους στις θέσεις τους. Το ίδιο βράδυ οι μονάδες προκαλύψεως Φριζή και Παπαδημητρίου περνούν στις θέσεις άμυνας και εφεδρείας για ανασυγκρότηση.
Ενώ όλα εξελίσσονταν βάσει των σχεδίων στην 8η Μεραρχία έως την 30ή Οκτωβρίου, στον Τομέα Πίνδου του Δαβάκη, δηλαδή δεξιά της 8ης Μεραρχίας, δημιουργήθηκε σοβαρή κατάσταση. Οι 1.800 άνδρες του Δαβάκη αναγκάστηκαν να υποχωρήσουν υπό την πίεση των 11.000 ανδρών της ΤΖΟΥΛΙΑ. Η ΤΖΟΥΛΙΑ επετέθηκε επι δύο κατευθύνσεων γύρω από τον Σμόλικα. Η Κύρια Προσπάθεια (ΚΠ) ήταν από την ΒΑ πλευρά με το 75% των δυνάμεών της (ΒΟΡΕΙΟ ΣΥΓΚΡΟΤΗΜΑ) ενώ το υπόλοιπο (ΝΟΤΙΟ ΣΥΓΚΡΟΤΗΜΑ) επετέθη ΝΑ του Σμόλικα.
Η δράσις του ΝΟΤΙΟΥ ΣΥΓΚΡΟΤΗΜΑΤΟΣ της ΤΖΟΥΛΙΑ εάν επετύγχανε θα απέκοπτε τον στρατό Ηπείρου με κίνδυνο κυκλώσεως της 8ης Μεραρχίας. Για άμεση αντιμετώπιση του προβλήματος, ο Κατσιμήτρος διατάζει, την 31η Οκτωβρίου το βράδυ, τον Υποτομέα Αώου (Τάγμα Προκαλύψεως Κονίτσης) να συμπτυχτεί νοτίως του Αώου βόρεια από το Βρυσοχώρι και να συνδεθεί με το Απόσπασμα Μετσόβου το οποίο από τώρα ανήκει στην 8η Μεραρχία. Έτσι, την 31η Οκτωβρίου το βράδυ, ο Υποτομέας Αώου και το Απόσπασμα Μετσόβου μαζί, αποτέλεσαν το Απόσπασμα Αώου του οποίου διοικητής ετέθη ο Αντισυνταγματάρχης Μαρδοχαίος Φριζής με στόχο την παρεμπόδιση του ΝΟΤΙΟΥ ΣΥΓΚΡΟΤΗΜΑΤΟΣ της ΤΖΟΥΛΙΑ να κυκλώσει την 8η Μεραρχία περνώντας τον Αώο.
Τα γεγονότα των επομένων ημερών συνοπτικά είναι:
Στις 2 Νοεμβρίου, μία φορά το πρωί και μία στις 11.00 το βράδυ, οι Αλπινιστές του ΝΟΤΙΟΥ ΣΥΓΚΡΟΤΗΜΑΤΟΣ που κατείχαν το Παλαιοσέλιο και Πάδες προσπάθησαν να διαβούν τον Αώο αλλά απέτυχαν.
Στις 3 Νοεμβρίου επανέλαβαν την προσπάθεια διαβάσεως του Αώου και μερικά τμήματα το πέτυχαν αλλά οι Έλληνες, με σφοδρή αντεπίθεση τους απώθησαν.. Ο Αντισυνταγματάρχης Μαρδοχαίος Φριζής διατάζεται να «επιδείξει άκραν δραστηριότηταν κατά του πλευρού και των νότων του διεισδύσαντος εις την κοιλάδα του Αώου εχθρού και να επιτηρή τας εις το δεξιόν πλευρόν της Μεραρχίας αγούσας οδεύσεις«. (Αρχείο ΔΙΣ/Φ. 692/Α/Ι. Σελ. 28). H I Μεραρχία ανακατέλαβε την Σαμαρίνα.
Στις 4 Νοεμβρίου το Απόσπασμα Αώου δεν είχε δράση ενώ στην Πίνδο, την Γραμπάλα, το Καλπάκι, τον Καλαμά κλπ εμαίνετο ο πόλεμος και διεξάγονται σφοδρότατες μάχες. Το απόγευμα, συνδέθηκε το Απόσπασμα Αώου με τα πρώτα τμήματα της Μεραρχίας Ιππικού (Ουλαμός της Ι Επιλαρχίας του 3ου Συνάγματος Ιππικού έφθασε στο Βρυσοχώρι) η οποία είχε αρχίσει να προωθείται στο μέτωπο. Η εμπλοκή στον πόλεμο της Μεραρχίας Ιππικού και της Ι Μεραρχίας Πεζικού ήσαν η χαριστική βολή στην ΤΖΟΥΛΙΑ της οποίας ο κύριος όγκος με το Βόρειο Συγκρότημα είχε καταλάβει την Σαμαρίνα και μέσω Διάτρητου κάποια τμήματα έφθασαν ως την Βωβούς. Την ίδια μέρα οι επερχόμενες δυνάμεις της Μεραρχίας Ιππικού με το 2ο Τάγμα του 4ου Συντάγματος και με τον 3ο Λόχο του 51ου Συντάγματος ανέτρεψαν τις δυνάμεις αλπινιστών και ανακατέλαβαν την Βωβούσα όπου βρήκαν 36 νεκρούς αλπινιστές. 6 χιλιόμετρα βόρεια της Βωβούσας έλαβε θέση Τάγμα Αλπινιστών ενώ η Διοίκηση της ΤΖΟΥΛΙΑ ήταν λίγο πιο πάνω στο Δίστρατο.
Εν τω μεταξύ, ο βόρειος υποτομέας Πίνδου, συνέλαβε στο Κάντζικο 85 αιχμαλώτους Αλπινιστές.
ΣΤΙΣ 5 ΝΟΕΜΒΡΙΟΥ το Απόσπασμα Αώου δεν είχε δράση ενώ το Ιταλικό Αρχηγείο του Αρχιστρατήγου Πράσκα ανακοινώνει επισήμως τις ιταλικές απώλειες. νεκροί 371, τραυματίες 1199, αγνοούμενοι 658. Ο Ελληνικός Στρατός είχε συλλάβει ως τώρα εκατοντάδες Ιταλούς αιχμαλώτους.
Η Μεραρχία Ιππικού αγωνίζεται σκληρά στο Δίστρατο εναντίον των Αλπινιστών.
Η 1η Μεραρχία σχημάτισε την εντύπωση ότι η εφεδρική Μεραρχία Μπάρι σπεύδει για βοήθεια της ΤΖΟΥΛΙΑ και επισπεύδει τις κινήσεις και προωθήσεις πολλών μονάδων γύρω απ’ τον Σμόλικα. Το Απόσπασμα Φριζή διατάζεται να διαβεί τον Αώο και να μεταβεί στο χωριό Ελεύθερο.
Στις 6 Νοεμβρίου η Ι ΜΕΡΑΡΧΙΑ ανακοινώνει ότι οι συλληφθέντες από την Μεραρχία Αλπινιστές αιχμάλωτοι είναι 7 αξιωματικοί, 5 υπαξιωματικοί και 293 οπλίτες.
Σκληρές μάχες δίνει η Μεραρχία Ιππικού εναντίον των Αλπινιστών. Οι Ιταλοί μάχονται απεγνωσμένα ώστε να μην κυκλωθούν. Η ΤΖΟΥΛΙΑ αναγκάζεται να συμπτύξει τα δύο συγκροτήματά της σε μία δύναμη με μέτωπο στο Πάδες.
Το Απόσπασμα Φριζή τίθεται υπό τις διαταγές της Μεραρχίας Ιππικού.
Στις 7 Νοεμβρίου, οι σκληρές μάχες συνεχίζονται με τους Έλληνες να ενισχύονται συνεχώς και τους Αλπινιστές να αδυνατίζουν αλλά να μάχονται γενναία. Το Απόσπασμα Φριζή καταλαμβάνει την περιοχή νότια από το Παλαιοσέλιον.
Η Ι Μεραρχία με το Απόσπασμα Κετσέα κατέλαβε την διάβαση Κλέφτης και συνέλαβε 70 Αλπινιστές αιχμαλώτους. Η Μεραρχία προωθεί την ΙΧ και Χ Ομάδες Αναγνωρίσεως, το 1ο Τάγμα του 2ου Συντάγματος και το 1ο Τάγμα του 4ου Συντάγματος εις Πεκλάρι για κύκλωση της ΤΖΟΥΛΙΑ.
Το Γενικό Στρατηγείο διατάζει έντονα το Β’ Σώμα Στρατού να ξεμπερδεύει με την Τζούλια. Έτσι, ο διοικητής του Β’ Σώματος Στρατού, Υποστράτηγος Β. ΒΡΑΧΝΟΣ εκδίδει ΔΙΑΤΑΓΗ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΩΝ (Αρ. 148, Αρχείο ΔΙΣ Φ. 681α/Α/83) για την επομένη ημέρα (8η Νοεμβρίου 1940) προς την Μεραρχία Ιππικού της οποίας η αποστολή θα είναι «η μεραρχία καλυπτομένη εκ των κατευθύνσεων Δίστρατον-Παλαιοσέλιον-Σαμαρίνας θα ολοκληρώση την κατάληψιν του συγκροτήματος Κλέφτη και θα προσπαθήση δια ταχυκινήτων μέσων Ιππικού να καταλάβη την διάβασιν Πεκλάρι ίνα εμποδίση και αιχμαλωτίση τα δια της διαβάσεως ταύτης διαρρέοντα εχθρικά τμήματα». Διατάζεται δηλαδή η περικύκλωση της ΤΖΟΥΛΙΑ
Στις 8 Νοεμβρίου κατελήφθη από τμήματα της Ταξιαρχίας Ιππικού το Δίστρατο. Οι διαταγές για συντριβή της ΤΖΟΥΛΙΑ είναι πιεστικές.
Στις 9 Νοεμβρίου οι Αλπινιστές του 9ου Συντάγματος πολεμούν το βράδυ με απελπισία χωρίς εφοδιασμό για 4 ημέρες, ώστε να ανοίξουν την διάβαση Κλέφτης και να διαφύγουν αλλά δεν το πετυχαίνουν. Το 4ο Σύνταγμα με πυροβολικό προωθείται προς Πάδες. Η Μεραρχία Ιππικού θεωρείται υπεύθυνη της καθυστερήσεως εκκαθαρίσεως της κοιλάδας του Αώου. Αρχείο ΔΙΣ Φ. 715/Α/4. Σελ. 29
Στις 10 Νοεμβρίου Στην διάβαση Κλέφτης οι Αλπινιστές του 9ου Συντάγματος απελπισμένοι και εξουθενωμένοι παραιτήθηκαν του αγώνος κι σκορπίστηκαν προς Νότο αφού εγκατέλειψαν κάθε είδους πολεμικό υλικό, νεκρούς και την σημαία του 3ου Τάγματος του 9ου Συντάγματος Αλπινιστών. Η Χ Ομάδα Αναγνωρίσεως κατεδίωξε τα απομεινάρια του 1ου Τάγματος του 9ου Συντάγματος όπου έπεσε μαχόμενος ο διοικητής του 9ου Συντάγματος της Τζούλια. Δεκάδες Αλπινιστές σκόρπιοι πεινασμένοι παραδίδονταν όλη μέρα σε τμήματα της Μεραρχίας Ιππικού. Το Απόσπασμα Σπηλιωτόπουλου συνέλαβε 60 αιχμαλώτους. Ο Μαρδοχαίος Φριζής, υλοποιώντας κατά κάποιον τρόπο την διαταγή του Β’ Σ.Σ. της 7ης Νοεμβρίου για περικύκλωση της ΤΖΟΥΛΙΑ, διέταξε μία Ημιλαρχία της 1ης Επιλαρχίας του 3ου Συντάγματος Ιππικού να καταδιώξει τα πεινασμένα απομεινάρια του 8ου Συντάγματος της ΤΖΟΥΛΙΑ προς Κόνιτσα ενώ ο 2ος Λόχος του Τάγματος Κονίτσης θα τους περίμενε στο ύψωμα Σουσνίτσα κοντά στο χωριό Ελεύθερο. Οι Αλπινιστές αιφνιδιάστηκαν από την ενέδρα και είχαν 300 νεκρούς. 700 αλπινιστές από το 8ο Σύνταγμα παρεδόθησαν. Οι υπόλοιποι Αλπινιστές που ξέφυγαν, περίπου 7.500 άνδρες πέρασαν στην Κόνιτσα κι από εκεί, μαχόμενοι και με μεγάλες απώλειες, για ανασυγκρότηση στην Πρεμετή όπου στις 15 Νοεμβρίου ήσαν πάλι ετοιμοπόλεμοι υπό τον Στρατηγό Νάσσι.
ΣΗΜ:Τα περί διαλύσεως της Μεραρχίας ΤΖΟΥΛΙΑ δεν ευσταθούν. Πρόκειται ασφαλώς για μεγάλη νίκη από την οποία το μόνο που δεν έλλειψε ήταν οι ήρωες-επώνυμοι και ανώνυμοι.