Πλάτων

(Ὁ Σωκράτης συζητᾶ μέ τόν Ἀλκιβιάδη γιά τή σημασία πού ἔχει νά προσέχει κανείς τί ζητᾶ μέ τίς προσευχές του ἀπό τούς θεούς, καθώς πολύ συχνά πρόκειται γιά πράγματα πού τελικά τοῦ προξενοῦν συμφορές. Ὁ Ἀλκιβιάδης παραδέχτηκε, μάλιστα, ὅτι δέν θά ἤθελε νά τοῦ προσφερθεῖ τό ἀξίωμα τοῦ τυράννου ὅλης τῆς Εὐρώπης, σέ περίπτωση πού γνώριζε ἐκ τῶν προτέρων ὅτι τό τίμημα θά ἦταν ἡ ψυχή του ἤ ἡ κακή καί ἐπιβλαβής χρήση τοῦ ἀξιώματος. Τότε ὁ Σωκράτης παρατηρεῖ:)

ΠΛΑΤΩΝ, ΑΛΚΙΒΙΑΔΗΣ Β΄ (ΠΛ Ἀλκ. 2 141c–143a)

ΣΩ. Βλέπεις λοιπόν ὅτι δέν εἶναι ἀκίνδυνο οὔτε νά δέχεται κανείς ὅ,τι τοῦ δίνεται στήν τύχη, οὔτε ὁ ἴδιος νά εὔχεται νά γίνουν ἔτσι αὐτά, ἐάν βέβαια πρόκειται νά τόν βλάψουν ἤ νά χάσει κι ἐντελῶς τή ζωή του. Καί θά μπορούσαμε ν’ ἀναφέρουμε πολλούς ἤδη πού θέλησαν τήν τυραννίδα καί πάσχισαν νά τήν ἀποκτήσουν σάν νά ἔκαναν κάτι καλό, κι ἀφοῦ ἐξαιτίας της ξεσήκωσαν ἐναντίον τους τό κακό, ἔχασαν τή ζωή τους.

Δέ θά ‘ναι, νομίζω, ἀνάκουστα οὔτε ἀπό ἐσένα μερικά, χτεσινά μόλις καί σημερινά γεγονότα, ὅταν ὁ ἀγαπημένος τοῦ Ἀρχέλαου, τοῦ τυράννου τῶν Μακεδόνων, ἀφοῦ «ἠράσθη» τήν τυραννίδα πιό πολύ ἀπ’ ὅ,τι ἐκεῖνος τόν ἀγαπημένο του, σκότωσε τόν ἐραστή του γιά ν’ ἀποβεῖ αὐτός τύραννος κι εὐτυχισμένος ἄνθρωπος. Κι ἀφοῦ κράτησε τήν τυραννίδα τρεῖς ἤ τέσσερις μέρες, ξεσήκωσε αὐτός τό κακό ἐναντίον του κι ἄλλοι πάλι τόν σκότωσαν.

Βλέπεις ἄλλωστε καί τούς δικούς μας συμπολίτες –αὐτά μάλιστα δέν τ’ ἀκούσαμε ἀπό ἄλλους, ἀλλά τά βλέπουμε μέ τά μάτια μας– ὅσοι θέλησαν τή στρατηγία καί τήν πέτυχαν, ἄλλοι εἶναι ἀκόμα ἐξόριστοι κι ἄλλοι ἔχασαν τή ζωή τους. Κι ὅσοι ἀπ’ αὐτούς φάνηκε ὅτι εὐτύχησαν, ἀφοῦ πέρασαν ἀπό πλῆθος κινδύνους καί φόβους, ὄχι μόνο κατά τή διάρκεια τῆς στρατηγίας τους, ἀλλά κι ὅταν γύρισαν στήν πατρίδα τους, πολιορκημένοι ἀπό τούς συκοφάντες βρῆκαν πολιορκία καθόλου μικρότερη ἀπό ἐκείνη τῶν ἐχθρῶν ὥστε κάμποσοι ἀπό αὐτούς εὐχήθηκαν νά τούς ἔλειπε μᾶλλον ἡ στρατηγία παρά πού ἐστρατήγεψαν. Κι ἐάν τέλος πάντων οἱ κίνδυνοι καί οἱ κόποι ἦταν νά ὁδηγήσουν σέ ὠφέλεια, θά εἶχε κάποια δικαιολογία τό πράγμα• τώρα ὅμως συμβαίνει τό ἐντελῶς ἀντίθετο.

Θά ἔβρεις ἐξάλλου τήν ἴδια κατάσταση σχετικά μέ τά παιδιά, πού προσευχήθηκαν κάποιοι ν’ ἀποχτήσουν, κι ἀφοῦ τ’ ἀπόχτησαν, ἔπεσαν στίς μεγαλύτερες λύπες καί συμφορές. Ἄλλοι γιατί καθώς τά παιδιά τους ἀποδείχτηκαν μοχθηρά πλάσματα, πέρασαν τή ζωή τους ὅλη σέ στενοχώρια• κι ὅσοι πάλι ἀπόχτησαν καλά παιδιά, ἔπεσαν ὅμως στή συμφορά νά τά χάσουν, κι αὐτοί δέ βρέθηκαν καθόλου πιό λίγο δυστυχεῖς ἀπό τούς ἄλλους καί θά ἤθελαν νά μήν τούς εἶχαν μᾶλλον γεννηθεῖ παρά πού γεννήθηκαν. Μολονότι ὅμως αὐτά κι ἄλλα πολλά προσόμοιά τους εἶναι τόσο φανερά, σπάνια νά βρεῖς κανέναν πού θ’ ἀπεῖχε ἀπό τά προσφερόμενα, ἤ πού θά ἔπαυε νά τά εὔχεται, ἄν ἔμελλε νά τά κερδίσει μέ τίς εὐχές.

Κι ὅσο γιά τούς πολλούς, δέ θά τραβοῦσαν χέρι οὔτε ἀπό τυραννίδα ἐάν τούς δινόταν, οὔτε ἀπό στρατηγία, οὔτε ἀπό ἄλλα πολλά, πού βλάπτουν μᾶλλον παρά ὠφελοῦν ὅταν πραγματοποιοῦνται, θά εὔχονταν μάλιστα νά τούς δοθοῦν ἄν τύχαινε νά τούς λείπουν. Ἄλλες πάλι φορές, ἀφοῦ περάσει λίγος καιρός, παλινωδοῦν, κι ἀπεύχονται ὅσα εὐχήθηκαν τήν πρώτη φορά.

Ἐγώ λοιπόν ἀμφιβάλλω ἄν δίκαια οἱ ἄνθρωποι κατηγοροῦν τούς θεούς, λέγοντας ὅτι ἀπό ἐκείνους τούς ἔρχονται οἱ συμφορές. «Οἱ δέ καί αὐτοί σφῆσιν εἴτε ἀτασθαλίαισιν», εἴτε μέ τήν ἀφροσύνη τους νά τήν ποῦμε, «ὑπέρ μόρον ἄλγε’ ἔχουσιν». Φαίνεται συνεπῶς, Ἀλκιβιάδη, πώς ἦταν πολύ φρόνιμος ἐκεῖνος ὁ ποιητής πού χρησμοδοτώντας σέ ἀνόητους μᾶλλον φίλους, πού ἔβλεπε νά πράττουν καί νά εὔχονται ὅσα δέν ἦσαν καθόλου καλά, ἐνῶ ἔτσι φαίνονταν σ’ αὐτούς, ἔφκιασε γιά ὅλους αὐτούς μαζί μία εὐχή• λέει κάπως ἔτσι:

«Δία βασιλιά, τά καλά, λέει, εἴτε τά εὐχόμαστε εἴτε ὄχι τέλεσέ τα, γλύτωνέ μας ὅμως ἀπό τά δεινά, κι ὅταν τά εὐχόμαστε», ἔτσι λέει. Ἐγώ νομίζω πώς ὁ ποιητής μιλᾶ ὡραῖα καί χωρίς νά ριψοκινδυνεύει• κι ἐσύ ὅμως, ἄν σκέφτεσαι κάτι γιά ὅλα αὐτά, μή σωπαίνεις.

Πρωτότυπο κείμενο

ΣΩ. Ὁρᾷς οὖν ὡς οὐκ ἀσφαλὲς οὔτε τὰ διδόμενα εἰκῇ δέχεσθαί τε οὔτε αὐτὸν εὔχεσθαι γενέσθαι, εἴ γέ τις [141d] βλάπτεσθαι μέλλοι διὰ ταῦτα ἢ τὸ παράπαν τοῦ βίου ἀπαλλαγῆναι. πολλοὺς δ’ ἂν ἔχοιμεν εἰπεῖν, ὅσοι τυραννίδος ἐπιθυμήσαντες ἤδη καὶ σπουδάσαντες τοῦτ’ αὐτοῖς παραγενέσθαι, ὡς ἀγαθόν τι πράξαντες, διὰ τὴν τυραννίδα ἐπιβουλευθέντες τὸν βίον ἀφῃρέθησαν. οἶμαι δέ σε οὐκ ἀνήκοον εἶναι ἔνιά γε χθιζά τε καὶ πρωϊζὰ γεγενημένα, ὅτε Ἀρχέλαον τὸν Μακεδόνων τύραννον τὰ παιδικά, ἐρασθέντα τῆς τυραννίδος οὐθὲν ἧττον ἤπερ ἐκεῖνος τῶν παιδικῶν, ἀπέκτεινε τὸν ἐραστὴν ὡς τύραννός τε καὶ εὐδαίμων [141e] ἀνὴρ ἐσόμενος• κατασχὼν δὲ τρεῖς ἢ τέτταρας ἡμέρας τὴν τυραννίδα πάλιν αὐτὸς ἐπιβουλευθεὶς ὑφ’ ἑτέρων τινῶν ἐτελεύτησεν. ὁρᾷς δὴ καὶ τῶν ἡμετέρων πολιτῶν ―ταῦτα γὰρ οὐκ ἄλλων ἀκηκόαμεν, ἀλλ’ αὐτοὶ παρόντες οἴδαμεν―[142a] ὅσοι στρατηγίας ἐπιθυμήσαντες ἤδη καὶ τυχόντες αὐτῆς οἱ μὲν ἔτι καὶ νῦν φυγάδες τῆσδε τῆς πόλεώς εἰσιν, οἱ δὲ τὸν βίον ἐτελεύτησαν• οἱ δὲ ἄριστα δοκοῦντες αὐτῶν πράττειν διὰ πολλῶν κινδύνων ἐλθόντες καὶ φόβων οὐ μόνον ἐν ταύτῃ τῇ στρατηγίᾳ, ἀλλ’ ἐπεὶ εἰς τὴν ἑαυτῶν κατῆλθον, ὑπὸ τῶν συκοφαντῶν πολιορκούμενοι πολιορκίαν οὐδὲν ἐλάττω τῆς ὑπὸ τῶν πολεμίων διετέλεσαν, ὥστε ἐνίους αὐτῶν εὔχεσθαι ἀστρατηγήτους εἶναι μᾶλλον ἢ ἐστρατηγη [142b] κέναι. εἰ μὲν οὖν ἦσαν οἱ κίνδυνοί τε καὶ πόνοι φέροντες εἰς ὠφέλειαν, εἶχεν ἄν τινα λόγον• νῦν δὲ καὶ πολὺ τοὐναντίον. εὑρήσεις δὲ καὶ περὶ τέκνων τὸν αὐτὸν τρόπον, εὐξαμένους τινὰς ἤδη γενέσθαι καὶ γενομένων εἰς συμφοράς τε καὶ λύπας τὰς μεγίστας καταστάντας. οἱ μὲν γὰρ μοχθηρῶν διὰ τέλους ὄντων τῶν τέκνων ὅλον τὸν βίον λυπούμενοι διήγαγον• τοὺς δὲ χρηστῶν μὲν γενομένων, [142c] συμφοραῖς δὲ χρησαμένων ὥστε στερηθῆναι, καὶ τούτους οὐδὲν εἰς ἐλάττονας δυστυχίας καθεστηκότας ἤπερ ἐκείνους καὶ βουλομένους ἂν ἀγένητα μᾶλλον εἶναι ἢ γενέσθαι. ἀλλ’ ὅμως τούτων τε καὶ ἑτέρων πολλῶν ὁμοιοτρόπων τούτοις οὕτω σφόδρα καταδήλων ὄντων, σπάνιον εὑρεῖν ὅστις ἂν ἢ διδομένων ἀπόσχοιτο ἢ μέλλων δι’ εὐχῆς τεύξεσθαι παύσαιτο ἂν εὐχόμενος• οἱ δὲ πολλοὶ οὔτε ἂν τυραννίδος διδομένης ἀπόσχοιντο ἂν οὔτε στρατηγίας οὐδ’ ἑτέρων [142d] πολλῶν, ἃ παρόντα βλάπτει μᾶλλον ἢ ὠφελεῖ, ἀλλὰ κἂν εὔξαιντο ἂν γενέσθαι, εἴ τῳ μὴ παρόντα τυγχάνει• ὀλίγον δὲ ἐπισχόντες ἐνίοτε παλινῳδοῦσιν, ἀνευχόμενοι ἅττ’ ἂν τὸ πρῶτον εὔξωνται. ἐγὼ μὲν οὖν ἀπορῶ μὴ ὡς ἀληθῶς μάτην θεοὺς ἄνθρωποι αἰτιῶνται, ἐξ ἐκείνων φάμενοι κακά σφισιν εἶναι• οἱ δὲ καὶ αὐτοὶ σφῇσιν εἴτε ἀτασθαλίαισιν εἴτε ἀφροσύναις χρὴ εἰπεῖν, ὑπὲρ μόρον [142e] ἄλγε’ ἔχουσι. κινδυνεύει γοῦν, ὦ Ἀλκιβιάδη, φρόνιμός τις εἶναι ἐκεῖνος ὁ ποιητής, ὃς δοκεῖ μοι φίλοις ἀνοήτοις τισὶ χρησάμενος, ὁρῶν αὐτοὺς καὶ πράττοντας καὶ εὐχομένους ἅπερ οὐ βέλτιον ἦν, ἐκείνοις δὲ ἐδόκει, κοινῇ ὑπὲρ ἁπάντων αὐτῶν εὐχὴν ποιήσασθαι• λέγει δέ πως ὡδί-

-[143a] Ζεῦ βασιλεῦ, τὰ μὲν ἐσθλά, φησί, καὶ εὐχομένοις καὶ ἀνεύκτοις ἄμμι δίδου, τὰ δὲ δειλὰ καὶ εὐχομένοις ἀπαλέξειν κελεύει. ἐμοὶ μὲν οὖν καλῶς δοκεῖ καὶ ἀσφαλῶς λέγειν ὁ ποιητής• σὺ δ’ εἴ τι ἐν νῷ ἔχεις πρὸς ταῦτα, μὴ σιώπα.