ΟΙ ΤΡΕΙΣ ΙΕΡΑΡΧΑΙ

ΔΙΔΑΣΚΑΛΟΙ ΤΗΣ ΟΙΚΟΥΜΕΝΗΣ

ΚΑΙ ΙΔΙΑ ΤΩΝ ΕΛΛΗΝΩΝ

Παναγιώτου I. Μπρατσιώτου

Ακαδημαϊκού, Καθηγητού της Θεολογικής Σχολής του Παν/μίου Αθηνών (+21.1.1982)

 

Εν τη Ορθοδόξω Εκκλησία οι Τρεις Ιεράρχαι γεραίρονται και υμνούνται ευλόγως«ως φωστήρες και διδάσκαλοι της Οικουμένης».Σκοπός δε τού παρό­ντος άρθρου είναι να δειχθή δι’ ολίγων άφ’ ενός μεν ότι ο τοιούτος χαρακτηρι­σμός αυτών ισχύει και δια σήμερον, άφ’ ετέρου δε ότι προ παντός οι Ιεροί ούτοι άνδρες είναι οι κατ’ εξοχήν διδάσκαλοι τού ελληνικού έθνους.

Και οι τρεις ούτοι μεγάλοι της Εκκλησίας πατέρες ήκμασαν κατά το δεύτερον ήμισυ τού δ’ αιώνος. Ήδη όμωςαπό τού ε’ αιώνος άρχεται όχι μό­νον η τελετουργική αυτών τιμήανά την οικουμενικήν Εκκλησίαν, κατ’ αρχάς εν τη Ανατολή και συν τω χρόνω και εν τη Δύσει, αλλά και εις τας γλώσσας πάντων των χριστιανικών λαώνμετάφρασις και διάδοσις και επίδρασις των συγγραμμά­των αυτών. Τι λέγω;Ήδη καθ’ ον χρόνον έζων ούτοι είχε εξέλθει των ορίων της πε­ριοχής της δράσεως αυτών η φήμη και η ακτινοβολία αυτών. Ούτω π.χ. οάγιος Βασίλειοςκαλείται ήδη υπό των συγχρό­νων του«μέγας»και δέχεται την επίσκεψιν ανδρών της περιωπήςΕυφραίμ τού Σύρουκαι φιλολογικήν ασκεί επίδρασιν επί τον κλεινόν των Μεδιολάνων επίσκοπονΑμβρόσιον(Εξαήμερος), μεθ’ ου και επιστολάς ανταλλάσσει.Ήδη δε περί τα τέλη τού δ’ αιώνος μεταφράζεται λατινιστί και διαδίδεται ανά την Δύσιν η«Εξαήμερος»αυτού και επιδρά επί τον Αυγουστίνον, και μετά τινα χρόνον επα­κολουθεί και νέα μετάφρασις τού έργου τούτου και πολλών άλλων έργιοων τού ανδρός όχι μόνον εις την λατινικήν, αλλά και εις πολλάς ανατολικάς γλώσσας.

Υπό την σκέπην των τριών τούτων μεγάλων του Ελληνισμού διδασκάλων έθεσαν οι πατέρες ημών την εκπαίδευσιν της νεολαίας τού δούλου γένους μαζί με την αναζωπύρησιν της ελληνικής παιδείας δια της πληθύνσεως των σχολείων, ήδη κατά τον ιζ’ και ιη’ αιώνα, άφ’ ης εποχής φαίνεται ότι καθιερώθη και η κοινή των Τριών Ιεραρχών εορτή, ως εθνική σχολική και των γραμμάτων εορτή.

Προς τοις άλλοις και ο μοναχικός της Δύσεως βίος εδέχθη ζωηράν την επίδρα­σιν τού Βασιλείου, την οποίαν εδέχθη γενικώτερον και ηΣχολαστικήθεολογία. Κατά δε τους νεωτέρους χρόνους όχι μό­νον επανειλημμένως εκδίδονται ελληνι­στί τα έργα του (αρίστη παραμένει η έκδοσις τωνGamierκαιMaran, διωρθωμένη υπό τούL.DeSinner), αλλά καιεις πάσας τας ευρωπαϊκάς γλώσσας μετα­φράζονται επανειλημμένωςπολλά τού­των,υπό δε τούWendelγερμανιστί τα άπαντα αυτού(1776-78).

Εκ των έργων του την μεγαλυτέραν διάδοσιν και επίδρασιν έσχεν η περίφη­μος πραγματεία του«Προς τους νέους, όπως αν εξ ελληνικών ωφελοίντο λό­γων»,όπερ έργον πλείστους απέκτησε και εν τη Δύσει θαυμαστάς, μάλιστα κατά τους χρόνους της Αναγεννήσεως, ότεεντός 40 ετών (1449-1500) εξεδόθη εικοσάκις,διότι εθεωρείτο ως η σπουδαιότα­τη μαρτυρία περί της αξίας των ανθρωπι­στικών σπουδών.

Αλλά και κατά τους νε­ωτέρους χρόνους είναι περιζήτητα και θαυμάζονται εκ πάσης επόψεως τα έργα τού Μ. Βασιλείου, συμπεριλαμβανομέ­νων και των υπέροχων επιστολών του, και περί αυτά έχει δημιουργηθή πλουσιωτάτη γραμματεία. Εκ των νεωτέρων αξιόλογων δημοσιευμάτων περί αυτού το πλέον πρόσφατον είναι το τούLukasVischerυπό τον τίτλονBasiliusderGrosse.UntersuchungenzueinemKirchenvaterdes4Jahrhunderts(1953).Ουδέ θα έλεγε τις υπερβολήν ότι ισχύει και μέχρι σήμε­ρον περί τού ιερού τούτου ανδρός εν τη Ανατολή και τη Δύσει η φωνή της ημετέ­ρας Εκκλησίας:«Ζη Βασίλειος και θανών εν Κυρίω, ζη και παρ’ ημίν ωςλαλώνεκ των βίβλων»και«εις πάσαν την γην εξήλθεν ο φθόγγος σου ως δεξαμενήν τον λόγον σου».

Και ο άγιοςΓρηγόριος ο Ναζιανζηνός, ο μετά τού αποστόλου Ιωάννου επικληθείς θεολόγος, ήδη ζων εδέχθη εν Κωνσταντινουπόλει, της οποίας επί τινα χρόνων διετέλεσεν Αρχιεπίσκοπος, εδέχθη, λέγω, την επίσκεψιν και ακρόασιν των λόγων του υπό τού επιφανούς της Λατινικής Εκκλησίας πατρόςΙερωνύμου, όστις και μεταξύ των επιφανών ανδρών εν τω φερωνύμω βιβλίω του (De viris illustribus) τον συγκαταλέγει και ως διδάσκαλόν του τον αναγνωρίζει.Ήδη εν τη Γ’ εν Εφέσω Οικουμενική Συνόδω εχαρακτηρίσθη ο Γρηγόριος ως«μέγας».Ολίγα δε έτη μετά τον θάνατόν τουο Ρουφίνος μεταφράζει λατινιστί (περί το 400) εννέα λόγους του. Θαυμασταί του δε αναφαίνοται εν τη Δύσει άλλοι τε και οπάπας Λέων ο μέγαςκαι οΑυγου­στίνος, όστις τον χαρακτηρίζει ως«μεγαλώνυμον»και ως«επιφανή επίσκοπον ενδοξότατης φήμης».Από τού στ’ έως ιγ’ αιώνος κυκλοφορούν πλήθος σχο­λίων εις τους λόγους του, οι οποίοι και επί την ελληνικήν υμνογραφίαν ασκούν ζωηράν επίδρασιν, αφού καιτμήματα όλα εξ αυτών παραλαμβάνονταιαυτολεξείυπό των Ελλήνων υμνογράφων (Χριστός γεννάται δοξάσατε, Αναστάσεως ημέρα και λαμπρυνθώμεν τη πανηγύρει κ.λπ., Πεντηκοστήν εορτάζομενκ.λπ.).

Ζωηρότατη εν γένει είναι η επίδρασις των έργων τού Γρηγορίου εν τε τη Ανατολή και τη Δύσει κατά τονΜεσαίωνακαι κατά τους νεωτέρους χρόνους.Άπαντα τα έργα του εκδίδονται μετά πολλής φιλοτιμίας εν τη Δύσει ελληνιστί. Και αρίστη μεν πασών παραμένει η έκδοσις τωνΜαυρίνωνεν Παρισίοις (1778-1840), ήτις ανετυπώθη και εν τη ελληνική Πατρολογία τούMigne. Κατά δε τας παραμονάς τούβ’ παγκοσμίου πολέμουείχεν αναγγελθή η προπαρασκευή νέας εκδόσεως αυτών υπό τηςΑκαδημίας της Κρακοβίας. Αλλά και πολλαί μεταφρά­σεις των κυριωτέρων έργων τού Γρηγορί­ουεκυκλοφόρησαν εν τη Δύσει εις τας κυριωτέρας ευρωπαϊκάς γλώσσαςκαι πλούσια βιβλιογραφία πέριξ πάντων των έργων του έχει δημιουργηθή και εξακο­λουθεί να πλουτίζεται μέχρι των ημερών ημών. Εξ αυτών αναφέρομεν το μάλιστα πρόσφατον και περισπούδαστον έργον τού Ρωμαιοκαθολικού καθηγητού του ΣτρασβούργουJ.Plagnicux(1952).

Αρά γε θα ωνειρεύθη ποτέ, ότι τοσούτους και τηλικούτους έμελλε να εύρη θαυμαστάς και υμνητάς ο μελαγχολικός πως την διάθεσιν και φιλήσυχος πατήρ, όστις απευ­θυνόμενος προς τον Μ. Βασίλειον εν τω εις αυτόν επιταφίω του (κεφ. πβ’) ως εξής κατέκλειε τον λόγον του;«Σοί μεν ουν ούτος παρ’ ημών ο λόγος. Ημάς δε τις επαινέσεται μετά σε τον βίον απολίποντας, ει και τι παράσχομεν επαίνου τοις λόγοις άξιον;»

Αλλά και ο άγιοςΙωάννης ο Χρυσόστομοςήδη υπό μεν τού συγχρόνου του Θεοδωρήτου επισκόπου Κύρρου χαρα­κτηρίζεται ως«μέγας διδάσκαλος της οικουμένης»,υπό δε τού επίσης συγχρόνου του Λατίνου εκκλησιαστικού πατρόςΙερωνύμουσυγκαταλέγεται και αυτός μεταξύ των«επιφανών ανδρών»και θεωρείται ύπ’ αυτού ωςαυθεντία εκκλησια­στική. Μετά δε χρόνον όχι μόνον ο Αυγουστίνος επικαλείται τας μαρτυρίας του και τον χαρακτηρίζει ως«μέγαν άνδρα»και τον συγκαταλέγει μεταξύ των«αγίων»,αλλά και οΠάπας Ρώμης Καιλεστίνοςλέγει περί αυτού, ότι «ολόγος του εξεχύθη εις πάντα τον κόσμον»,ενώ οΚασσιανόςτον παρέβαλε προς τον επιπεσόντα εις το στήθος τού Κυρίου απόστολον Ιωάννην.

Ήδη από της εν έτει438ανακομιδής τού ιερού του λειψάνου εις τον ναόν των Αγίων Αποστόλων εν Κωνσταντινουπόλει υπό τού αυτοκράτορος Θεοδοσίου τού Β’ και τού οικουμενικού πατριάρχου Πρόκλουάρχεται ο εορτασμός της μνή­μης τουεν τη Ανατολική Εκκλησία και έκτοτε πληθύνονται και οι προς αυτόν έπαινοι και τα εγκώμια.

Εν τη Δ’ Οικου­μενική Συνόδω αναγνωρίζεται επισήμωςως «διδάσκαλος της Εκκλησίας»και εν ταίς λοιπαίς Οικουμενικαίς Συνόδοις αναφέρεται ωςαυθεντικός μάρτυς της ορθής πίστεως. Τα έργα του διαδίδονται καταπληκτικώς ανά την Ανατολήν και την Δύσιν εις το πρωτότυπον και εις με­ταφράσεις, ο δε αριθμός των σωζόμενων ελληνικών χειρογράφων είναι κατά πολύ μεγαλύτερος των άλλων εκκλησιαστικών πατέρων,υπερβαίνων τας 2000.Ανθολογίαι εκ των έργων του, ως και των άλλων δύο μεγάλων ιεραρχών, συντάσσονται προς εποικοδομήν είτε ιδιωτικήν είτε λειτουργικήν. Οι«Μαργαρίται»τού Χρυσο­στόμου αναγιγνώσκονται εν τη θεία Λει­τουργία αντί κηρύγματος. Ακόμη καισχολικαί ανθολογίαισυντάσσονται.Ο Χρυσόστομος είναι το κλασσικόν ανά­γνωσμα των Βυζαντινών.

Αλλ’ η επίδρασίς του δεν περιωρίσθη εις το Βυζάντιον. Τα βιβλία τουμεταφρασθένταεις τε τας γλώσσας των χριστια­νικών λαών της Ανατολής και εις την Λατινικήν εγένοντο λίαν ενωρίς κτήμα όλης της Εκκλησίας τόσον εις την Ανατολήν όσον και εις την Δύσιν.Δέκα περί­που έτη μετά τον θάνατόν του εφιλοτεχνήθη η πρώτη, ως φαίνεται, μετάφρασις χρυσοστομείων έργων, των επτά ομιλιών του εις τον απόστολον Παύλον, και επηκολούθησεν η μετάφρασις και άλλων έργων του και συν τω χρόνω και των απάντων αυτού εις την Λατινικήν.

Δια την έκδοσιν και ευρυτέραν διάδοσιν των συγγραμμάτων τού Χρυσοστόμου εν τω πρωτοτυπώ ημιλλήθησαν Άγγλοι και Γάλλοι λόγιοι. Εκ τούτων άξια μνείας μάλιστα τα ονόματα άφ’ ενός τούSirSavile, περί τού οποίου αναφέρε­ται ότιελάτρευε κυριολεκτικώς τον Χρυσόστομον, μέχρι τού σημείου να προκαλέση την ζηλοτυπίαν της συζύγου του και την απόπειραν αυτής όπως πυρπολήση τα σχετικά χειρόγραφα αυτού, άφ’ ετέρουδε τούMontfauconκαι τούBareille. Πο­λυάριθμοι είναι και αι μεταφράσεις πλεί­στων έργων του εις ταςευρωπαϊκάς γλώσσας, ως απέραντος είναι η περί αυτού σχηματισθείσα βιβλιογραφία και ανυπολόγιστος η επίδρασις αυτού ως ιεροκήρυκος και ηθικολόγου και εξηγητού και δογματικού επί την νεωτέραν σχετικήν θεολογικήν γραμματείαν, μάλιστα δε την ρωμαιοκαθολικήν.

Εν έτει1908επί τη συμπληρώσει 1500 ετών από τού θανάτου του εξεδόθη εν Ρώμη ειδικός αναμνηστικός τόμος περιέ­χων ποικίλας περί αυτού μονογραφίας υπό τον ελληνικόν τίτλον«Χρυσοστομικά»και κατά το αυτό έτος ανεκηρύχθη υπό τού Πάπα Πίου τού Χ εις«προστάτην των χριστιανικών ιεροκηρύκων».Πάντως αν δεν είναι ακριβές, διότι δεν ανταποκρίνεται προς τα πράγματα, το υπό τού αρίστου των συγχρόνων βιογρά­φων του ρωμαιοκαθολικών Χρυσοστ.Baurλεχθέν ότι«οι κράτιστοι των υπέρ τού ιερού ανδρός επαίνων ηκούσθησαν εν τη Δύσει»,δύναται όμως να θεωρηθή ως λίαν εύστοχος ο ισχυρισμός αυτού ότι ο Χρυσόστομος«εξακολουθεί δια των συγ­γραμμάτων του να ζη και σήμερον ακό­μη»,ότι«ο άμβων της Αντιοχείας και της Κωνσταντινουπόλεως επεξετάθη εις παγκόσμιον άμβωνα»και ότι«καθώς οι Απόστολοι κατά την ημέραν της Πεντη­κοστής, ούτω και ο Χρυσόστομος λαλεί μέχρι σήμερον προς πάντας τους λαούς τη ιδία εκάστω αυτών διαλέκτω».Παρεμ­φερές τι (αν και ουχί βεβαίως το αυτό) θα ηδύνατο να λεχθή και περί των δύο προμνημονευθέντων μεγάλων πατέρων και διδασκάλων, οίτινες, ως ο Χρυσόστομος, αναγνωρίζονται ως τοιούτοι και υπό της Ρωμαιοκαθολικής Εκκλησίας, κατά δε τους τελευταίους χρόνους στρέφεται προς αυτούς μετ’ ιδιάζοντος σεβασμού και οπροτεσταντικόςκόσμος, τουλάχι­στον ο συντηρητικώτερος και εκκλησιαστικώτερος, ως αποδεικνύει προς τοις άλλοις και η υπάρχουσα και διαρκώς πληθυνομένη σχετική γραμματεία.

Προς παντός όμως άλλου οι τρεις ιε­ράρχαι υπήρξαν και εξακολουθούν να είναι οι αυθεντικοί και οι προσφιλέστα­τοι πατέρες και διδάσκαλοι της Ορθοδό­ξου Εκκλησίας και μάλιστα τού ελληνι­κού λαού, όχι μόνον κατά τους βυζαντι­νούς χρόνους, αλλά και επί τουρκοκρα­τίας και μέχρι σήμερον. Τι άλλο εσήμαινε καιο επί Αλεξίου τού Κομνηνού θεσμός της κοινής αυτών εορτής αγομένης κατά την 30 Ιανουαρίουκαι η κατά τε τουςΒυζαντινούς χρόνουςκαι επίΤουρκοκρατίαςκαι μετά την εθνικήν ημών παλιγγενεσίαν σύνταξις σχολικώνΑνθολο­γιώνή«Χρηστομαθειών»,εν ταις οποίαις –παραλλήλως προς τους λόγους τού Δημοσθένους και τού Λυσίου και τού Ισοκράτους και άλλων θύραθεν Ελλή­νων συγγραφέων- παρετίθεντο και λόγοι των Τριών Ιεραρχών, ίνα μη αναφέρω το πλήθος των νεοελληνικών μεταφράσεων μάλιστα έργων τού Βασιλείου και τού Χρυσοστόμου;

Όχι δε μόνον τούτο, αλλά καιυπό την σκέπην των τριών τούτων μεγάλων τού Ελληνισμού διδασκάλων έθεσαν οι πατέρες ημών την εκπαίδευσιν της νεο­λαίας τού δούλου γένους μαζί με την αναζωπύρησιν της ελληνικής παιδείας δια της πληθύνσεως των σχολείων,ήδη κατά τον ιζ’ και ιη’ αιώνα, άφ’ ης εποχής φαίνεται ότι καθιερώθη και η κοινή των Τριών Ιεραρχών εορτή, ως εθνική σχολι­κή και των γραμμάτων εορτή.Εντεύθεν δ’ εξηγείται, ότι τέσσαρα έτη μετά την ίδρυσιν της εορτής ταύτης, ήδη το1841, η πανεπιστημιακή τού Εθνικού ημών Πα­νεπιστημίου Σύγκλητος, ή το«Ακαδημαϊκόν Συμβούλιον»,ως ελέγετο αύτη τότε, ώρισεν ίνα κατά την εορτήν ταύτην, συμφώνως προς παλαιόν έθος, τελήται και το μνημόσυνον υπέρ της αναπαύσεως των ψυχών των ευεργετών αυτού. Η ιστορική δε εκείνη απόφασις εγένετο και αφετηρία της παλινορθώσεως της εορτής των Τριών Ιεραρχών ως πανελληνίου εορτής των σχολείων και των γραμμάτων όχι μόνον εν τω ελληνικώ κράτει, αλλά και εν τω υποδούλω και τω απανταχού της γης Ελληνισμώ.Καικατεβλήθησαν μεν προσπάθειαι εις ωρισμένην εποχήν απομακρύνσεως από την εθνικήν ημών παράδοσιν προς παραμερισμόν της εορ­τής ταύτης, άλλ’ είναι ευχάριστον ότι κα­τά τα τελευταία έτη αναζωογονείται αύτη και πάλιν και τείνει εις την επαναφοράν τού παλαιού της μεγαλείου εν τη πνευμα­τική τού έθνους ημών ζωή, ως κατ’ εξο­χήν εορτή των γραμμάτων,εορτή συμβολίζουσα τα ιδανικά τού ελληνοχριστιανι­κού πολιτισμού, τα οποία και εν τω 16ω άρθρω τού νέου Ελληνικού Συντάγματος ορίζονται ως τα ιδανικά της ελληνικής παιδείας.

 

Περιοδικό ΤΟΛΜΗ (τεύχος 59 – Ιανουάριος 2006)

ΨΗΦΙΟΠΟΙΗΣΗ:

Αντιαιρετικόν Εγκόλπιον www.egolpion.com

Read more:http://egolpion.com/3ierarxes_bratsiotis.el.aspx#ixzz3Q1FPq2oY