Εισαγωγή στους οκτώ ήχους της βυζαντινής μουσικής

και στη λογική του κύκλου τους, στην υμνολογία, κατά τη διάρκεια του έτους.

Με την λέξη ‘’Ήχος’’ εννοούμε στην ουσία την μουσική κλίμακα όπου θα ψαλλεί το εκάστοτε μέλος.

Οι ήχοι της βυζαντινής μουσικής είναι οι εξής οκτώ: Ήχος Πρώτος (Α’), Ήχος Δεύτερος (Β’), Ήχος Τρίτος (Γ’), Ήχος Τέταρτος (Δ’), Ήχος Πλάγιος Πρώτος (πλ.Α’), Ήχος Πλάγιος Δεύτερος (πλ.Β’), Ήχος Πλάγιος Τρίτος ή Βαρύς (Βαρύς), Ήχος Πλάγιος Τέταρτος (πλ.Δ’).

Ένα από τα λειτουργικά βιβλία της θείας λατρείας μας είναι η Παρακλητική ή αλλιώς Οκτώηχος. Σε αυτό το βιβλίο περιλαμβάνεται ο κορμός της υμνολογίας που ψάλλεται κάθε μέρα κατά τις ακολουθίες.

Χωρίζεται σε οκτώ μέρη (όσα δηλαδή και οι ήχοι) και κάθε μέρος περιλαμβάνει την υμνολογία των ακολουθιών από το Σάββατο εσπέρας έως το επόμενο Σάββατο πρωί. Δηλαδή κάθε μέρος του θα ψαλλεί σε μία εβδομάδα, όπου όλα τα τροπάρια εκάστου μέρους είναι στον ίδιο Ήχο. Για παράδειγμα λέμε ‘’Εβδομάδα του Ά Ήχου’’, όπου η εβδομάδα άρχεται κάθε Κυριακή (με τον εσπερινό του Σαββάτου).

Η υμνολογία της κάθε ημέρας αφορά ένα θέμα. Δηλαδή η Κυριακή είναι αφιερωμένη στην Ανάσταση του Κυρίου και έτσι όλα τα τροπάρια αναφέρονται σε αυτό το γεγονός. Η Δευτέρα είναι αφιερωμένη στους Αγίους Αγγέλους, η Τρίτη στον Άγιο Ιωάννη τον Πρόδρομο, η Τετάρτη και η Παρασκευή στον Τίμιο Σταυρό του Κυρίου και στην Υπεραγία Θεοτόκο, η Πέμπτη στους Αγίους Αποστόλους και στον Άγιο Νικόλαο, και το Σάββατο στους Αγίους Μάρτυρες και στους κεκοιμημένους.

Η έναρξη του κύκλου των οκτώ Ήχων είναι το Πάσχα εκάστου έτους.

Στη συνέχεια κάθε Κυριακή άρχεται η υμνολογία των  Ήχων κατά σειρά.  Κατά τη Διακαινήσιμο εβδομάδα όμως, όπου λογίζεται ως μία ημέρα, κάθε ημέρα ψάλλονται οι αναστάσιμοι ύμνοι των Κυριακών κάθε Ήχου. Έτσι την επόμενη Κυριακή, του Αντίπασχα, άρχεται η υμνολογία πάλι με τον Α’ ήχο (που όμως σχολάζει λόγω της Δεσποτικής εορτής), την Κυριακή των Μυροφόρων με τον Β’ Ήχο κοκ.

Επίσης την περίοδο του Πεντηκοσταρίου, οι ύμνοι της Παρακλητικής των καθημερινών αντικαθίστανται από ύμνους του λειτουργικού βιβλίου του Πεντηκοσταρίου.

Επιπλέον η Παρακλητική σχολάζει (τις καθημερινές) όταν εορτάζει ‘’μεγάλος’’ άγιος π.χ. Άγιος Δημήτριος, όπου οι ύμνοι ψάλλονται από άλλο λειτουργικό βιβλίο, το Μηναίο (που περιλαμβάνει τις ημερολογιακές ακολουθίες). Η Παρακλητική σχολάζει Κυριακή μόνο όταν συμπέσει Δεσποτική εορτή.

Συνοψίζοντας βλέπουμε πως κάθε κύκλος των οκτώ Ήχων κλείνει κάθε οκτώ εβδομάδες με τον πλ.Δ’ Ήχο, για να ξανά ανοίξει πάλι από την αρχή με τον Α’ Ήχο. Έτσι κατά τη διάρκεια του έτους ο κάθε ήχος εμφανίζεται περίπου έξι φορές. Πριν τη Μ. Εβδομάδα οποιοσδήποτε Ήχος και να συμπέσει δεν επηρεάζει την αρχή του κύκλου, που είναι πάντα ο Α’ Ήχος την Κυριακή του Πάσχα.

 

Αλέξανδρος Κωνσταντίνου